The Stromata, or Miscellanies - Book III - Clement of Alexandria
Clement of Alexandria
Advanced Information
Text edited by Rev. Alexander Roberts and James Donaldson and
first published by T&T Clark in Edinburgh in 1867. Additional
introductionary material and notes provided for the American
edition by A. Cleveland Coxe, 1886.
The editors carefully considered the contents of this Book,
and elected to present it only in Latin! The previous Book
discussed marriage, and this text was felt suitable only
for scholars because its content could seem unsuitable for
the senses of general Christians. We suppose that maybe it could
be computer translated if you truly had to know what the text
says!
Book III [2440]
Caput I.--Basilidis Sententiam de Continentia Et Nuptiis Refutat.
Ac Valentiniani quidem, qui desuper ex divinis emissionibus deduxere
conjugationes, acceptum habent matrimonium: Basilidis autem
sectatores, "Cum interrogassent, inquiunt, apostoli, nun sit melius
uxorem non ducere, dicunt respondisse Dominum: `Non omnes capiunt
verbum hoc. Sunt enim eunuchi alii a nativitate, alii vero a
necessitate.'" [2441] Hoc dictum autem sic interpretantur: "Quidam ex
quo nati sunt, naturaliter feminam aversantur, qui quidem hoc naturali
utentes temperamento, recte faciunt, si uxorem non ducant. Hi,
inquiunt, eunuchi sunt ex nativitate. Qui autem sunt a necessitate, ii
sunt theatrici exercitatores, qui, gloriæ studio retracti, se
continent. Quinetiam qui casu aliquo excisi sunt, eunuchi facti sunt
per necessitatem. Qui itaque eunuchi fiunt per necessitatem, non fiunt
eunuchi secundum logon, seu rationem. Qui autem regni sempiterni
gratia seipsos castrarunt, id ad declinandas, inquiunt, conjugii
molestias fecerunt, quod procurandæ rei familiaris onus ac
sollicitudinem timerent. Et illud: `Melius est nubere quam uri,'
[2442] dicentem Apostolum aiunt velle: Ne animam tuam in ignem
injicias, noctu et interdiu resistens, et timens ne a continentia
excidas. Nam cum in resistendo occupata fuerit anima, a spe est
divisa"--Patienter igitur sustine," inquit his verbis Isidoms in
Moralibus, "contentiosam mulierem, ne a Dei gratia avellaris; et cum
ignem in semine excreveris, cum bona ores conscientia. Quando autem,
inquit, tua gratiarum actio delapsa fuerit in petitionem, et deinceps'
steteris, ut tamen labi ac timbare non desinas, duc uxorem. Sin est
aliquis juvenis, vel pauper, vel infirmus, et non ei libel logo, seu
rationi, convenienter uxorem ducere, is a fratre ne discedat; dicat:
Ingressus sum in sancta, nihil possum pati. Quod si eum suspicio
aliqua subeat, dicat: Frater, impone mihi manure, ne peccem; et
confestim turn in mente, turn in corpore opem experietur. Velit modo
quod bonum est perficere, et assequetur. Nonnunquam autem ore tenus
dicimus: Nolumus peccare; animus autem noster propendet in pectatum.
Qui est ejusmodi, propier meturn, quod vult, non facit, ne ei
constituatur supplicium. At hominum generi quædam necessaria sunt ac
naturalia duntaxat. Quod indumentis egeat, necessarium simul est et
naturale: est autem venerea voluptas naturalis, sed non necessaria."
Has voces adduxi ad reprehendendos Basilidianos, qui non recte vivunt,
ut qui vel peccandi potestatem habeant propier perfectionera, vel
omnino quidera natura salvi futuri sint, etsi nunc peccent, quod
naturæ dignitate sunt electi. Neque vero primi dogmaturn architecti
eorumdem perpetrandorum potestatem illis faciunt. Ne ergo Christi
nomen suspicientes, et iis, qui sunt in gentibus intemperantissimi,
incontinentius viventes, nomini maledictum inurant. "Qui enim sunt
ejusmodi, pseudapostoli, operarii dolosi," usque ad illud: "Quorum
finis erit secundum opera eorum." [2443] Est ergo continentia,
corporis despicientia secundum confessionem in Deum; non solum enim in
rebus venereis, sed etiam in aliis, quæ anima perperam concupiscit,
non contenta necessariis, versatur continentia. Est autem et in
lingua, et in acquirendo, et in utendo, et in concupiscendo
continentia. Non docet autem ea solummodo esse temperantes, siquidem
præbet nobis temperantiam, ut quæ sit divina potestas et gratia.
Dicendum est ergo, quidnam nostris videatur de eo, quod est
propositum. Nos quidem castitatem, et eos, quibus hoc a Deo datum est,
beatos decimus: monogamiam autem, et quæ consistit in uno solum
matrimonio, honestatem admira tour; dicerites tamen oportere aliorum
misereri, et "alterum alterius onera portare," [2444] ne "quis, cure"
recte "stare videatur," [2445] ipse quoque "cadat." De secundis autum
nuptiis: "Si uraris," inquit Apostolus, "jungere matrimonio." [2446]
|
|
Caput II.--Carpocratis Et Epiphanis Sententiam de Feminarum Communitate
Refutat.
Qui autem a Carpocrate descendunt et Epiphane, censent oportere uxores
esse communes; a quibus contra nomen Christi maximum emanavit
probruin. Hic autem Epiphanes, cujus etiam scripta feruntur, filius
erat Carpocratis, et matris Alexandriæ nomine, ex patre quidera
Alexandrinus, ex matre vero Cephalleneus. Vixit autem solum
septemdecim annos, et Same, quæ est urbs Cephalleniæ, ut deus est
honore affectus. Quo in loco templum ex ingentibus lapidibus, altaria,
delubra, museum, ædificatum est et consecratum; et cure est nova luna,
convenientes Cephallenei, diem natalem, quo in deos relatus est
Epiphanes, sacrificant, libantque, et convivantur, et hymnos canunt. A
patre autem didicit et orbem disciplinarum et Platonis philosophiam.
Fuit autem princeps monadicæ [2447] cognitionis. A quo etiam profluxit
hæresis eorum, qui nunc sunt, Carpocratianorum. Is ergo dicit in libro
De justitia, "Justitiam Dei esse quamdam cure æqualitate communionem.
Æquale quidera certe coelum undequaque extensum totam terrain cingit.
Et nox ex æquo stellas omnes ostendit; et diei auctorem et lucis
patrem, solem, Deus ex alto æqualem effudit omnibus, qui possunt
videre (illi autem omnes communiter respiciunt), quoniam non discernit
divitem vel pauperem vel populi principem, insipientes et sapientes,
femmas et masculos, liberos, servos. Sed neque secus facit in brutis.
Cure autem omnibus animantibus æque ipsum communem effuderit. bonis et
malis justitiam suam confirmat, cure nemo possit plus habere, neque
auferre a proximo, ut ipse illius lucem habeat duplicatam. Sol facit
omnibus animantibus communia exorm nutrimenta, communi justitia ex
æquo data omnibus: et ad ea, quæ sunt hujusmodi, similiter se habet
genus boum, ut bores; et suum, at sues, et ovium, ut oves; et reliqua
omnia. Justitia enim in iis apparel esse communitas. Deinde per
communitatem omnia similiter secundum sua genera seminantur, et
commune nutrimentum editur humi pascentibus jumentis omnibus, et
omnibus ex æquo; ut quod nulla liege circumscriptum sit, sed ejus, qui
donat, jubentis suppeditatione, convenienter justeque adsit omnibus.
Sed neque generationi posita est lex, esset enim jamdiu abolita: ex
æquo autem seminant et generant, habentia innatam a justitia
communionera: ex æquo communiter omnibus oculum ad videndum, creator
et pater omnium, sua justitia legera ferens, præbuit, non discernens
feminam a masculor non id quod est rationis particeps, ab experte
rationis, el, ut semel dicam, nullum a nullo; sed æqualitate et
communitate visum similiter dividens, uno jussu omnibus est largitus.
Leges autem, inquit, hominum, cum ignorationem castigare non possent,
contra leges facere docuerunt: legum enim proprietas dissecuit divinæ
legis communionem et arrodit; non intelligens dictum Apostoli
dicentis: `Per legem peccatum cognovi.' Et meum et tuum dicit subiisse
per leges, ut quæ non amplius communiter fruantur (sunt enim
communia), neque terra, neque possessionibus, sed neque matrimonio.
Fecit enim rites communiter omnibus, quæ neque passerem, neque furem
abnegant; et frumentum similiter, et alios fructus. Violata autem
communio et æqualitas, genuit furem pecorum et fructuum. Cum ergo Deus
communiter omnia fecisset homini, et feminam cure masculo communiter
conjunxisset, et omnia similiter animantia conglutinasset,
pronuntiavit justitiam, communionem cum æqualilate. Qui autem sic nati
sunt, communionera, quæeorum conciliat generationem, abnegaverunt. Et
dicit, si unam ducens habeat, cure omnium possint esse participes,
sicut reliqua recit animantia." Hæc cum his verbis dixisset, subjungit
rursus his verbis: "Intensam enim et vehementiorem ingeneravit
masculis cupiditatem ad generum perpetuitatem, quam nec lex, nec mos,
nec aliquid aliud potest abolere: est enim Dei decretum." Et quomodo
amplius hic in nostra examinetur oratione, cum legem et Evangelium
perhæc aperte destruat? Ilia enim dicit: "Non moechaberis." [2448] Hoc
autem dicit: "Quicunque respicit ad concupiscentiam, jam moechatus
est." [2449] Illud enim: "Non concupisces," [2450] quod a lege
dicitur, ostendit unum esse Deum, qui præ dicatur per legem et
prophetas et Evangelium. Dicit enim: "Non concupisces uxorem proximi
tui." Proximus autem non est Judæus Judæo: frater enim est et eumdem
habet Spiritum; restat ergo, ut propinquum dicat eum qui est alterius
gentis. Quomodo autem non propinquus, qui aptus est esse Spiritus
particeps? Non solum enim Hebræorum, sed etiam gentium pater est
Abraham. Si autem quæ est adulterata, et qui in eam fornicatus est,
capite punitur: [2451] clarum est utique præceptum, quod dicit: "Non
concupisces uxorem propinqui tui," loqui de gentibus: ut cure quis
secundum legera et ab uxore proximi eta sorore abstinuefit, aperte
audiat a Domino: "Ego autem dico, non concupisces." Additio autem
hujus particulæ "ego," majorem præcepti vim ostendit. Quod autem cure
Deo bellum gerat Carpocrates, et Epiphanes etiam in eo, qui vulgo
jactatur, libro De justilia, patet ex eo quod subjungit his verbis:
"Hinc ut qui ridiculum dixerit, legislatoris hoc verbum audiendum est:
`Non concupisces:' usque ad id, quod magis ridicule dicit: `Res
proximi tui.' Ipse enim, qui dedit cupiditatem, ut quæ contineret
generationem, jubet eam auferre, cum a nullo earn auferat animali.
Illud autem: `Uxorein proximi mi,' quo communionera cogit ad
proprietatem, dixit adhuc magis ridicule." Ethæc quidera dogmata
constituunt egregii Carpocratiani. Hos dicunt et aliquos alios
similium malorum æmulatores, ad coenas convenientes (neque enim
dixerim "agapen" eorum congressionem) [2452] viros simul et mulieres,
postquam cibis venerem excitantibus se expleverint, lumine amoto, quod
eorum fornicatoriam hanc justitiam pudore afficiebat, aversa lucema,
coire quomodo velint, et cure quibus velint: meditatos autem
inejusmodi "agape" communionem, interdiu jam, a quibus velint
mulieribus exigere Carpocrateæ (divinæ enim nefas est discere) legis
obedientiam. Has leges, ut sentio, ferre opportuit Carpocratem canum
et suum et hircorum libidinibus. Mihi autem videtur, Platonem quoque
mate intellexisse, in Republica dicentem, oportere esse communes
omnium uxores: ut qui diceret eas quidem, quæ nondum nupserant, esse
communes eorum, qui essent petituri, quemadmodum theatram quoque est
commune spectatorum; esse autem unamquamque uniuscujusque qui
præoccupasset, et non amplius communem esse earn quæ nupsisset.
Xanthus autem in iis, quæ scribuntur Magica: "Coeunt autem," inquit,
"magi cum matribus et filiabus: et fas esse aiunt coire cure
sororibus, et communes esse uxores, non vi et clam, sed utrisque
consentientibus, cure velit alter ducere uxorem alterius." De his et
similibus hæresibus existimo Judam prophetice dixisse in epistola:
"Similiter quidera hi quoque somniantes" (non enim vigilantes ad
veritatem se applicant), usque ad illud: "Et os eorum loquitur
superba." [2453]
Caput III.--Quatenus Plato Aliique E Veteribus Præiverint Marcionitis
Aliisque Hæreticis, Qui a Nuptiis Ideo Abstinent Quia Creaturam Malam
Existimant Et Nasci Homines in Poenam Opinantur.
Jam vero si et ipse Plato et Pythagorei, sicut etiam postea
Marcionitæ, malam existimarunt esse generationem, longe abfuit, ut
communes ipse poneret uxores. Sed Marcionitæ [2454] quidem dicunt
malam esse naturam, ex mala materia, et a justo factam opifice ac
Creatore. Qua quidera ratione nolentes implere mundum, qui factus est
a Creatore, volunt abstinere a nuptiis, resistentes suo Creatori, et
contendentes ad bonum, qui vocavit: sed non ad eum, qui, ut dicunt,
Deus est diversis moribus præditus. Unde cum nihil hic velint
relinquere proprium, non sunt ex destinato animi proposito
continentes, sed propter odium conceptum adversum eum, qui creavit,
nolentes iis uti, quæ ab ipso sunt creata. Sed hi quidem, qui propter
impium, quod cum Deo gerunt, bellum, emoti sunt ab iis cogitationibus,
quæ sunt secundum naturam, Dei longanimitatem contemnentes et
benignitatem, etsi nolunt uxorem ducere, cibis tamen utuntur creatis,
et ærem respirant Creatoris, ut quiet ejus sint opera, et in iis, quæ
sunt ejus, permaneant, et inauditam ac novam quamdam, ut aiunt,
annuntiatam audiunt cognitionem, etiamsi hoc quoque nomine mundi
Domino deberent agere gratias, quod hic acceperint Evangelium. Sed
adversus eos quidera, cure de principiis tractabimus, accuratissime
disseremus. Philosophi autem, quorum mentionera fecimus, a quibus cure
malam esse generationem irapie didicissent Marcionitæ, tanquam suo
dogmate gloriantur, non eam volunt esse natura malam, sed anima, quæ
veritatem divulgavit. Artimam enim, quam esse divinam fatentur, in
hunc mundum deducunt, tanquam in locum supplicii. Oportet autem animas
in corpus immissas expiari ex eorum sententia. Non convenit autem
plius hoc dogma Marcionistis, sed iis, qui censent in corpora intrudi,
et iis alligari, et quasi ex vase in vas aliud transfundi animas.
Adversus quos fuerit aliud dicendi tempus, quando de anima
tractabimus. Videtur itaque Heraclitus maledictis insequi
generationem: "Quoniam autem," inquit, "nati volunt vivere, et mortes
habere, vel potius quiescere; filios quoque relinquunt, ut mortes
fiant." Clarum est autem cum eo conyenire Empedoclem quoque
dicentem:--
Deflevi et luxi, insolitum cernens miser orbem.
Et amplius:--
Mortua nam ex vivis fecit, species commutans.
Et rursus:--
Hei mihi! quam infelix horninure genus atque misellum
Litibus ex quantis prognati et planctibus estis?
Dicit autem Sibylla quoque:--
Mortales homines, caro qui tantum, et nihil estis;
Similiter atque poeta, qui scribit:--
Haud homine infelix tellus mage quldquam alit alma.
Quin etiam Theognis malam ostendit esse generationera, dicens hoc
modo:--
Optima non nasci res est mortalibus ægris,
Nec nitidi soils luce micante frui,
Extemplo aut natum portas invadere Ditis.
His autem consequenria scribit quoque Euripides, poeta tragicus:--
Nam nos decebat convenire publice, et
Deflere natum, quod tot ingreditur mala:
Ast mortuum, cuique jam quies data est,
Efferre lætis gratulationibus.
Et rursus similia sic dicit:--
Quis novit, an vivere quidera siet mori,
Siet mori autem vivere?
Idem quod hi, videtur Herodotus quoque inducere dicentem Solonera: "O
Croese, quivis homo nihil est aliud quam calamitas." Jam vero ejus de
Cleobide et Bitone fabula plane nihil aliud vult, quam vituperare
generationera, laudare autern morterm.
Et qualis folii, est heminum generatia talis, ait Homerus. Plato autem
in Cratylo, Orpheo tribuit eum sermonem, quo anima puniri in corpore
dicitur: "Nempe corpus hoc animæ sema," monumentum, "quidam esse
tradunt: quasi ipsa præsenti in tempore sit sepulta; atque etiam quia
anima per corpus semainei," significat, "quæcunclue significare
potest: iedo sema jure vocari. Videatur mihi præterea Orpheus nomen
hoc ob id potissimum imposuisse, quod anima in corpore hoc delictorum
luat poenas." Operæ pretium est autem meminisse etiam eorum, quæ dicit
Philolaus. Sic enim dicit hic Pythagoreus: "Testantur autem veteres
quoque theologi et vates, ad luenda supplicia animam conjunctam esse
corpori, et in eo tanquam in monumento esse sepultam." Quin etiam
Pindarus de iis, quæ sunt in Eleusine, mysteriis loquens, infert:
"Beatus, qui cum ilia sub terra videtit communia, novit quidem vitæ
finem, novit autem datum Jovis imperium." Et Plato similiter in
Pædonene non veretur hoc modo scribere: "Porto autem hi, qui nobishæc
constituerunt mysteria, non aliquid aliud," usque ad: "Et cure diis
habitatlone." Quid vero, cum dieit: "Quandiu corpus habuefimus, et
anima nostra cum ejusmodi malo admista fuerit, illud, quod
desideramus, nunquam satis assequemur?" annon significat generationem
esse causam maximorum malorum? Jam vero in Phædone quoque testatur:
"Evenit enim, ut qui recte philosophantur, non animadvertantur ab
aliis in nullam rem aliam suum studium conferre, quam ut emoriantur,
et sint mortui." Et runus: "Ergo hic quoque philosophi anima corpus
maxime vilipendit, et ab eo fugit, ipsa autem secum seorsim esse
quærit." Nunquid autem consentit cum divino Apostolo, qui dicit:
"Infelix ego homo, quis me liberabit a corpore mortis hujus?" [2455]
nisi forte eorum consensionem, qui trahuntur in vitium, "corpus
morris" dicit tropice. Atque coitum quoque, qui est principium
generationis, vel ante Marcionem vietur Plato aversari in primo De
republica: ubi cum laudasset senectutem, subjungit: "Velim scias, quod
quo magis me deficiunt alise," nempe corporis, "voluptates, eo magis
confabulandi cupiditas, et voluptas, quam ex ea re capio, augetur."
rei veneree injecta esset menrio: "Bona verba quæso," inquit: "ego
vero lubenter isthinc, tanquam ad insano aliquo et agresti domino,
effugi?' Rursus in Phædone, vituperans generationem, dicit: "Quæ ergo
de his in arcanis dicitur, hæc est oratio, quod nos homines sumus in
custodia allqua." Et rursus: "Qui autem pie præcæ teris vixisse
inveniuntur, hi sunt, qui ex his terrenis locis, tanquam e carcere,
soluti atque liberati, ad puram in altioribus locis habitationem
transcendunt." Sed tamen quamvis ita se habeat, recte a Deo mundum
administrari existimat; unde dicit: "Non oportet autem seipsum
solvere, nec effugere." Et ut paucis dicam, non dedit Marcioni
occasionem, ut malam existimaret materiam, cum ipse pie de mundohæc
dixerit: "Ab eoenim, qui ipsum construxit, habet omnia bona: a priori
autem deformirate incommoda et injusta omnia, quæ intra coelum
nascuntur, mundus ipse sustinet, et animantibus inserit." Adhuc autem
subjungit manifestius: "Cujus quidem defectus est coporea temperatura,
priscæ naturge comes; ham quiddam valde deforme erat, et ordinis
expert, priusquampræsenti ornatu decoraretur." Nihilominus autem in
Legibus quoque deflet humanum genus, sic dicens: "Dii autem hominum
genus laboribus naturæ pressum miserati, remissiones ipsis statuerunt
laborum, solemnium videlicit festorum vicissitudines." Et in Epinomide
persequitur etiam causas, cur sint horninure miserti, et sic dicit:
"Ab initio ipsum esse genitum, est grave cuilibet animanti: primum
quidem, quod eorum constitutionis sint participes, quæ in utero
gestantur; deinde ipsum nasci, et præterea nutriri et erudiri, per
irmumerabiles labores universa fiunt, ut omnes dicimus." Quid vero?
annon Heraclitus generationera quoque dicit esse mortem? Pythagoras
autem similiter atque Socrates in Gorgia, cum dicit: "Mors est, quæ
unque experrecti videmus: quæ cunque autem dormientes, somnus." Sed de
his quidem satis. Quando autem tractabimus de principiis, tune et has
repugnantias, quas et innuunt philosophi, et suis dogmatibus decernunt
Marcionistæ, considerabimus. Cæterum satis dilucide ostensas esse
existimo, externorum alienorumque dogmaturn occasiones Marcionem
ingrate et indocte accepisse a Platone. Nobis autem procedar sermo de
continentia. Dicebamus autem" Græcos adversus liberorum generationem
multa dixisse, incommoda, quæ comitari eam solent, respicientes: quæ
cum impie excepissent Marcionitæ, impie fuisse ingratos in Creatorem.
Dicit enim tragoedia:--
Non nascier præstat homines, quam nastier.
Dein filios acerbis cum coloribus
Enitor, ast enixa, si stolidi scient,
Afflictor, intuendo quod servo malos,
Bonosque perdo. Si bonos servo, tamen
Mihi miscellum cor timore liquitur.
Quid hic boni ergo est? unicam annon sufficit
Effundere animam, nisi crucieris amplius?
Et adhuc similiter:--
Vetus stat mihi persuasio,
Plantare filios nunquam hominem oportuit,
Dum cernit ad quot gignimus natos mala.
In his autem, quæ deinceps sequuntur, malorum quoque causam evidenter
reducit ad principia, sic dicens:--
O! miser natus, malisque obnoxius
Editus, homo, es, vitæ tuæque miserriam
Hinc inchoasti: coepit æther omnibus
Spiramen unde alens tradere mortalibus;
Mortalis ægre ne feras mortalia.
Rursus autem his similia tradit:--
Mortalium omnium beatus non fuit
Quisquam, molestia et nemo carens fuit.
Et deinde rursus:--
Heu! quanta, quotque hominibus eveniunt mala,
Quam vana, quorum terminus nullus datur.
Et adhuc similiter:--
Nemo beatus semper est mortalium.
Hac itaque ratione dicunt etiam Pythagoreos abstinere a rebus
venereis. Mihi autem contra videntur uxores quidem ducere, ut liberos
suscipiant, velle autem a venerea voluptate se continere post
susceptos liberos. Proinde mystice uti fabis prohibent, non quod sit
legumen flatum excitens, et concoctu difficile, et somnia efficiat
turbulenta; neque quod hominis capiti sit sireills ut vult ille
versiculus:--
Idem est namque fabam atque caput corrodere patris;
sed potius quod fabæ, si comedantur, steriles efficiant mulieres.
Theophrastus quidem certe in quinto libro De causis plantarum, fabarum
siliquas, si ponantur ad radices arborum quæ nuper sunt plantatæ,
refert plantas exsiccare. Quinetiam gallinæ domesticæ, quæ eas assidue
comedunt, efficiuntur steriles.
Caput IV.--Quibus Prætextibus Utantur Hæretici ad Omnis Genetis Licentiam
Et Libidinem Exercendam.
Ex iis autem, qui ab hæresi ducuntur, Marciohis quidem Pontici fecimus
mentionem, qui propter certamen, quod adversus Creatorem suscepit,
mundanarum rerum usum recusat. Ei autem continentiæ causa est, si modo
est ea dicenda continentia, ipse Creator, cui se adversari existimans
gigas iste cum Deo pugnans, est invitus continens, dum in creationem
et Dei opus invehitur. Quod si usurpent vocem Domini, qui dicit
Philippo: "Sine mortuos sepelire mortuos suos, tu autem sequere me:"
[2456] at illud considerent, quod similem cam is formationem fert
quoque Philippus, non habens cadaver pollutum. Quomodo ergo cum carhem
haberet, non habuit cadaver? Quoniam surrexit ex monumento, Domino
ejus vitia morte afficiente, vixit autem Christo. Meminimus autem
nefariæ quoque ex Carpocratis sententia mulierum communionis. Cum
autem de dicto Nicolai loqueremur, illud præ termisimus: Cum formosam,
aiunt, haberet uxorem, et post Servatoris assumptionem ei fuisset ab
apostolis exprobrata zelotypia, in medium adducta muliere, permisit
cui vellet eam nubere. Aiunt enim hanc actionem illi voci
consentaneam, quæ dicit, quod "carne abuti oporteat." Proinde ejus
factum et dictum absolute et inconsiderate sequentes, qui ejus hæresim
persequuntur, impudenter effuseque fornicantur. Ego autem audio
Nicolaum quidem nulla unquam alia, quam ea, quæ ei nupserat, uxore
usum esse; et ex illius liberis, filias quidem consenuisse virgines,
filium autem permansisse incorruptum. Quæ cum ita se habeant, vitii
erat depulsio atque expurgatio, in medium apostolorum circumactio
uxoris, cujus dicebatur laborare zelotypia: et continentia a
voluptatibus, quæ magno studio parari solent, docebat illud, "abuti
carne," hoc est, exercere carnem. Neque enim, ut existimo, volebant,
convenienter Domini præcepto, "duobus dominis servire," [2457]
voluptati et Deo. Dicunt itaque Matthiam [2458] quoque sic docuisse:
"Cum carne quidem pugnare, et ea uti, nihil ei impudicum largiendo ad
voluptatem; augere autem animam per fidem et cognitionem." Sunt autem,
qui etiam publicam venerem pronuntiant mysticam communionem; et sic
ipsum nomen contumelia afficiunt. Sicut enim operari eum dicimus, tum
qui malum aliquod facit, tum etiam qui bonum, idem nomen utrique
tribuentes; haud aliter "communio" usurpari solet; nam bona quidem est
in communicatione tum peeuniæ, tum nutrimenti et yestitus: illi autem
quamlibet veneream conjunctionem impie vocaverunt "communionem."
Dicunt itaque ex iis quemdam, cum ad hostram virginem vultu formosam
accessisset, dixisse: Scriptum est: "Da omni te petenti:" [2459] illam
autem honeste admodum respondisse, ut quse non intelligeret hominis
petulantiam: At tu matrem conveni de matrimonio. O impietatem! etiam
voces Domini ementiuntur isti intemperantiæ communicatores, fratresque
libidinis, non solum probrum philosophiæ, sed etiam totius vitæ; qui
veritatem, quantum in eis situm est, adulterant ac corrumpunt, vel
potius defodiunt; homines infelicissimi carnalem concubitus
communionem consecrant, et hanc ipsos putant ad regnum Dei perducere.
Ad lupanaria ergo deducithæc communio, et cure eis communicaverint
sues et hirci, maximaque apud illos in spe fuerint meretrices, quæ in
prostibulis præsto sunt, et volentes omnes admittunt. "Vos autem non
sic Christum didicistis, siquidem ipsum audiistis, et in eo docti
estis, quemadmodum est veritas in Christo Jesu, ut deponatis quæ sunt
secundum veterem conversationem, veterem hominem, qui corrumpitur
secundum desideria deceptionis. Renovamini autem spiritu mentis
vestræ, et induatis novum hominem, qui creatus est secundum Deum in
justitia et sanctitate veritatis," [2460] ad Dei similitudinem.
"Efficimini ergo Dei imitatores, ut filii dilecti, et ambulate in
dilectione, sicut Christus quoque dilexit nos, et tradidit seipsum pro
nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis. Fornicatio
autem, et omnis immunditia, vel avaritia, ne nominetur quidem in
vobis, sicut decet sanctos, et turpitudo, et stultiloquium." [2461]
Etenim docens Apostolus meditari vel ipsa voce esse castos, scribit:
"Hoc enim scitote, quod omnis fornicator," et cætera, usque ad illud:
"Magis autem arguite." [2462] Effluxit autem eis dogma ex quodam
apocrypho libro. Atque adeo afferam dictionem, quæ mater eorum
intemperantiæ et origo est: et sive ipsi hujus libri scriptores se
fateantur, en eorum recordiam, licet Deo eum falso ascribant libidinis
intemperantia ducti: sive ab aliis, eos perverse audientes, hoc
præclarum dogma acceperint, sic porto se habent ejus verba: "Unum
erant omnia: postquam autem ejus unitati visum est non esse solam,
exiit ab eo inspiratio, et cum ea iniit communionem, et fecit
dilectum. Exhinc autem egressa est ab ipso inspiratio, cum qua cure
communionem iniisset, fecit porestates, quæ nec possunt videri nec
audiri," usque ad illud, "unamquamque in nomine proprio." Si enim hi
quoque, sicut Valentiniani, spiritales posuissent communiones,
suscepisset forte aliquis eorum opinionem: carnalis autem libidinis
communionem ad sanctam inducere prophetiam, est ejus qui desperat
salutem. Talia etiam statuunt Prodici quoque asseclæ, qui seipsos
falso nomine vocant Gnosticos: seipsos quidem dicentes esse natura
filios primi Dei; ea vero nobilitate et libertate abutentes, vivunt ut
volunt; volunt autem libidinose; se nulla re teneri arbitrati, ut
"domini sabbati," et qui sint quovis genere superiores, filii regales.
Regi autem, inquiunt, lex scripta non est. Primum quidem, quod non
faciant omnia quæ volunt: multa enim cos prohibebunt, etsi cupiant et
conentur. Quinetiam quæ faciunt, non faciunt ut reges, sed ut
mastigiæ: clanculum enim commitrunt adulteria, timerites ne
deprehendantur, et vitantes ne condemntur, et metuentes ne supplicio
afficiantur. Quomodo etiam res est libera, intemperantia et turpis
sermo? "Omnis enim, qui peccat, est servus," inquit Apostolus. [2463]
Sed quomodo vitiam ex Deo instituit, qui seipsum præ buit dedititium
cuivis concupiscentiæ? cum dixerit Dominus: "Ego autem dico: Ne
concupiscas." Vultne autem aliquis sua sponte peccare, et decernere
adulteria esse committenda, voluptatibusque et deliciis se explendum,
et aliorum violanda matrimonia, cum aliorum etiam, qui inviti peccant,
misereamur? Quod si in externum mundum venerint, qui in alieno non
fuerint fideles, verum non babebunt. Afficit autem hospes aliquis
elves contumelia, et eis injuriam facit; et non potius ut peregrinus,
utens necessariis, vivit, cives non offendens? Quomodo autem, cum
eadem faciant, ac ii, quos gentes odio habent, quod legibus
obtemperare nolint, nempe iniqui, et incontinentes, et avari, et
adulteri, dicunt se solos Deum nosse? Oporteret enim eos, cum in
alienis adsunt, recte vivere, ut revera regiam indolem ostenderent.
Jam vero et humanos legislatores, et divinam legera habent sibi
infensam, cum inique et præter leges vivere instituerint. Is certe,
qui scortatorein "confodit," a Deo plus esse ostenditur in Numeris.
"Et si dixerimus," inquit Joannes in epistola, "quod societatem
habemus cum eo," nempe Deo, "et in tenebris ambulamus, mentitour, et
veritatem non facimus. Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse est
in luce, societatem habemus cum ipso, et sanguis Jesu filii ejus
emundat nos a peccato." [2464] Quomodo ergo sunt hi hujus mundi
hominibus meliores, qui hæc faciunt, et vel pessimis hujus mundi sunt
similes? sunt enim, ut arbitror, similes natura, qui sunt factis
similes. Quibus autem se esse censent nobilitate superiores, eos
debent etiam superare moribus, ut vitent ne includantur in carcere.
Revera enim, ut dixit Dominus: "Nisi abundavetit justitia vestra plus
quam scribarum et Pharisæorum, non intrabitis in regnum Dei." [2465]
De abstinentia autem a cibis ostenditur a Daniele. [2466] Ut semel
autem dicam, de obedientia dicit psallens David: "In quo diriget
junior viam suam?" [2467] Et statim audit: "In custodiendo sermones
tuos in toto corde." Et dicit Jeremias: "Hæc autem dicit Dominus: Per
vias gentium ne ambulaveritis." [2468] Hinc moti aliqui alii, pusilli
et nullius pretii, dicunt formatum fuisse hominem a diversis
potestatibus: et quæ sunt quidem usque ad umbilicum esse artis
divinioris; quæ autem subter, minoris; qua de causa coitum quoque
appetere. Non animadvertunt autem, quod superiores quoque partes
nutrimentum appetunt, et quibusdam libidinantur. Adversantur autem
Christo quoque, qui dixit Pharisæis, eundem Deum et "internum" nostrum
et "externum" fecisse hominem. [2469] Quinetiam appetitio non est
corporis, etsi fiat per corpus. Quidam alii, quos etiam vocamus
Antitactas, hoc est "adversarios" et repugnantes, dicunt quod Deus
quidera universorum noster est natura pater, et omnia quæ cunque
fecit, bona sunt; unus autem quispiam ex iis, qui ab ipso facti sunt,
seminatis zizaniis, malorum naturam generavit: quibus etiam nos omnes
implicavit, ut nos efficeret Patri adversarios. Quare nos etiam ipsi
huic adversamur ad Patrem ulciscendum, contra secundi voluntatem
facientes. Quoniam ergo hic dixit: "Non moechaberis:" nos, inquiunt,
moechamur, ut ejus mandatum dissolvamus. Quibus responderimus quoque,
quod pseudoprophetas, et eos qui veritatem simulant, ex operibus
cognosci accepimus: si male audiunt autem vestra opera, quomodo adhuc
dicetis vos veritatem tenere? Aut enim nullum est malum, et non est
utique dignus reprehensione is, quem vos insimulatis, ut qui Deo sit
adversatus, neque fuit alicujus mali effector; una enim cum malo arbor
quoque interimitur: aut si est malum ac consistit, dicant nobis, quid
dicunt esse ea, quæ data sunt, præcepta, de justitia, de continentia,
de tolerantia, de patientia, et iis, quæ sunt hujusmodi, bona an mala?
et si fuerit quidera malum præceptum, quod plurima prohibet facere
turpia, adversus seipsum legem feret vitium, ut seipsum dissolvat,
quod quidem non potest fieri; sin autem bonum, cure bonis adversentur
præceptis, se bono adversari, et mala facere confitentur. Jam vero
ipse quoque Servator, cui soil censent esse parendum, odio bere, et
maledictis insequi prohibuit et, "Cum adversario," inquit, "vadens,
ejus amicus conare discedere." [2470] Aut ergo Christi quoque negabunt
suasionem, adversantes adversario: aut, si sint amici, contra eum
certamen suscipere nolunt. Quid vero? an nescitis, viri egregii
(loquor enim tanquam præsentibus), quod cure præceptis, quæ se recte
habent, pugnantes, propriæ saluti resistis? Non enim ea, quæ sunt
utiliter edicta, sed vos ipsos evertitis. Et Dominus: "Luceant"
quidera, inquit, "bona vestra opera:" [2471] vos autem libidines et
intemperantias vestras manifestas redditis. Et alioqui si vultis
legislatoris præcepta dissolvere, quanam de causa, illud quidem: "Non
moechaberis;" et hoc: "Stuprom puero non inferes," et quæ cunque ad
continentiam conferunt, dissolvere conamini, propter vestram
intemperantiam non dissolvitis autem, quæ ab ipso fit, hiemem, ut
media adhuc hieme æstatem faciatis: neque terram navigabilem, mare
autem pedibus pervium, facitis, ut qui historias composuerunt,
barbarum Xerxem dicunt voluisse facere? Cur vero non omnibus præceptis
repugnatis? Nam cum ille dicat; "Crescite et multiplicamini," [2472]
oporteret vos, qui adversamini, nullo modo uti coitu. Et cure dixit:
"Dedi vobis omnia ad vescendum" [2473] et fruendum, vos nullo frui
oportuit. Quinetiam eo dicente: "Oculum pro oculo," [2474] oportuit
vos decertationem contraria non rependere decertatione. Et cure furem
jusserit reddere "quadruplum," [2475] oportuit vos furl aliquid etiam
adhere. Rursus vero similiter, cum præcepto: "Diliges Deum tuum ex
toto corde tuo," [2476] repugnetis, oportuit nec universomm quidem
Deum diligere. Et rursus, cum dixent: "Non facies sculptile neque
fusile," [2477] consequens erat ut etiam sculptilia adoraretis.
Quomodo ergo non impie facitis, qui Creatori quidem, ut dicitis,
resistiris; quæ sunt autem meretricibus et adulteris similia,
sectamini? Quomodo autem non sentiris vos eum majorem facere, quem pro
imbecillo habetis; si quidera id fit, quod hic vult; non autem illud,
quod voluit bonus? contra enim ostenditur quodam modo a vobis ipsis,
imbecillum esse, quem vestrum patrem dicitis. Recensent etiam ex
quibusdam locis propheticis decerptas dictiones, et male
consarcinatas, quæ allegorice dicta sunt tanquam recto ductu et citra
figuram dicta sumentes. Dicunt enim scriptum esse: "Deo restiterunt,
et salvi facti sunt:" [2478] illi autem "Deo impudenti" addunt; et hoc
eloquium tanquam consilium præceptum accipiunt: et hoc ad salutem
conferre existimant, quod Creatori resistant. At "impudenti" quidem
"Deo," non est scriptum. Si autem sic quoque habeat, eum, qui vocatus
est diabolus, inteligite impudentem: vel quod hominem calumniis
impetat, vel quod accuset peccatores, vel quod sit apostata. Populus
ergo, de quo hoc dictum est, cum castigaretur propter sua peocata,
ægre ferentes et gementes, his verbis, quædicta sunt, murmurabant,
quod aliæ quidem gentes cum inique se gerant non puniantur, ipsi autem
in singulis vexentur; adeo ut Jeremias quoque dixerit: "Cur via
impiorum prosperatur?" [2479] quod simile est ie, quod prius allatum
est ex Malachia: "Deo restiterunt, et salvi facti sunt." Nam prophetæ
divinitus inspirati, non solum quæ a Deo audierint, se loqui
profitentur; sed et ipsi etiam solent ea, quæ vulgo jactantur a
populo, exceptionis modo, edicere, et tanquam quæ stiones ab hominibus
motas referre: cujusmodi est illud dictum, cujus mentio jam facta est.
Nunquid autem ad hos verba sua dirigens, scribit Apostolus in Epistola
ad Romanos: "Et non sicut blasphemamur, et sicut dicunt aliqui nos
dicere: Faciamus mala, ut eveniant bona, quorum justa est damnatio?"
[2480] Ii sunt, qui inter legendum tono vocis pervertunt Scripturas ad
proprias voluptates, et quorumdam accentuum et punctorum
transpositione, quæ prudenter et utiliter præcepta sunt, as suas
trahunt delicias. "Qui irritatis Deum sermonibus vestris," inquit
Malachias, "et dicitis, in quonam eum irritavimus; Dum vos dicitis:
Quicunque facit malum, bonus est coram Domino, et ipse in eis
complacuit; et ubi est Deus justitiæ?" [2481]
Caput V.--Duo Genera Hæreticorum Notat: Prius Illorum Qui Omnia Omnibus
Licere Pronuntiant, Quos Refutat.
Ne ergo hunc locum ungue amplius fodicantes plurium absurdalum
hæresium meminerimus; nec rursus dum in singulis adversus unamquamque
dicere necesse habemus, propterea pudore afficiamur, et nimis prolixos
hos faciamus commenratios, age in duo dividentes omnes hæreses, eis
respondeamus. [2482] Aut enim docent indiscrete vivere: aut modum
excedentes, per inpietatem et odium profitentur continentiam. Prius
autem tractandum est de prima parte. Quod si quodlibet vitæ genus
licet eligere, tum earn scilicet etiam licet, quæ est continens: et si
electus tute poterit quodlibet vitæ genus sectari, manifestum est eam,
quæ temperanter et secundum virtutem agitur, longe tutissimam esse.
Nam cum "domino sabbati," etiamsi intemperanter vivat, nulla ratio
reddenda sit, multo magis qui vitam moderate et temperate instituit,
nulli erit rationi reddendæ obnoxius. "Omnia enim licent, sed non
omnia expediunt," [2483] ait Apostolus. Quod si omnia licent,
videlicet moderatum quoque esse et temperantem. Quemadmodum ergo is
est laudandus, qui libertate sua usus est ad vivendum ex virtute: ita
multo magis qui dedit nobis liberam nostri potestatem, et concessit
vivere ut vellemus, est venerandus et adorandus, quod non permiserit,
ut nostra electio et vitatio cuiquam necessario serviret. Si est autem
uterque æque securus, et qui incontinentiam, et qui continentiam
elegerit, non est tamen ex æquo honestum et decorum. Qui enim impegit
in voluptates, gratificatur corpori: temperans autem animam corporis
dominam liberat a perturbationibus. Et si dicant nos "vocatos fuisse
in libertatem, solummodo ne præbeamus libertatem, in occasionem
carni," [2484] ex sententia Apostoli. Si autem cupiditati est
obsequendum, et quæ probrosa estet turpis vita tanquam indifferens est
eligenda, ut ipsi dicunt; aut cupiditatibus est omnino parendum, et si
hoc ita est, facienda sunt quævis impudicissima et maxime nefaria, eos
sequendo, qui nobis persuadent: ant sunt aliquæ declinandæ
cupiclitates, et non est amplius vivendum indifferenter, neque est
impudenter serviendum vilissimis et abjectissimis nostris partibus,
ventri et pudendis, dum cupidate ducti nostro blandimur cadaveri.
Nutritur enim et vivificatur cupiditas, dum ei voluptates
ministrantur: quemadmodum rursus si impediatur et interturbetur,
flaccescit. Quomodo autem fieri potest, ut qui victus est a
voluptatibus corporis, Domino assimiletur, ant Dei habeat cognitionem?
Omnis enim voluptatis principium est cupiditas: cupiditas autem est
molestia et sollicitudo, quæ propter egestatem aliquid appetit. Quare
nihil aliud mihi videntur, qui hanc vitæ ratiohem suscipiunt, quam
quod dicitur,
Ultra ignominiam sentire dolores;
ut qui malum a se accersitum, nunc et in posterum eligant. Si ergo
"omnia licerent," nec timendum esset ne a spe excideremus propter
malas actiones, esset fortasse eis aliquis præ textus, cur male
viverent et miserabiliter. Quoniam autem vita beata nobis ostensa est
per præcepta, quam oportet omnes sequentes, nec aliquid eorum, quæ
dicta sunt, perperam intelligentes, nec eorum, quæ convenit, aliquid,
etsi sit vel minimum, contemnentes, sequi quo Iogos ducit; quiâ, si ab
eo aberraverimus, in malum immortale incidamus necesse est; si divinam
autem Scripturam secuti fuerimus, per quam ingrediuntur, qui
crediderunt, ut Domino, quoad fieri potest, assimilentur, non est
vivendum indifferenter, sed pro viribus mundos esse oportet a
voluptatibus et cupiditatibus, curaque est gerenda animæ, qua apud
solum Deum perseverandum est. Mens enim, quæ est munda et ab omni
vitio libera, est quodammodo apta ad potestatem Dei suscipiendam, cum
divina in ea assurgat imago: "Et quicunque habet hanc spem in Domino,
seipsum," inquit, "mundum castumque facit, quatenus ille est castus."
[2485] Ut ii autem accipiant Dei cognitionem, qui adhuc ducuntur ab
affectibus, minime potest fieri: ergo nec ut finem assequantur, cum
nullam habeant Dei cognitionem. Et eum quidem, qui hunc finem non
assequitur, accusare videtur Dei ignoratio; ut Deus autem ignoretur,
efficit vitæ institutio. Omnino enim fieri non potest, ut quis simul
sit et scientia præditus, et blandiri corpori non erubescat. Neque
enim potest unquam convenire, quod voluptas sit bonum, cure eo, quod
bonum sit solum pulchrum et honesturn: vel etiam cure eo, quod solus
sit pulcher Dominus, et solus bonus Dens, et solus amabilis. "In
Christo autem circumcisi estis, circumcisione non manu facta, in
exspoliatione corporis carnis, in circumcisione Christi. [2486] Si
ergo cum Christo consurrexistis, quæ sursum sunt quærite, quæ sursum
sunt sapite, non quæ sunt super terram. Mortui enim estis, et vita
vestra absconsa est cum Christo in Deo;" non autem ea, quam exercent,
fornicatio. "Mortificate ergo membra, quæ sunt super terram,
fornicationem, immunditiam, passionem, desiderium, propter quæ venit
ira Dei. Deportant ergo ipsi quoque iram, indignationem, vitium,
maledictum, turpem sermonem ex ore suo, exuentes veterem hominem cum
concupiscentiis, et induentes novum, qui renovatur in agnitionem, ad
imaginem ejus, qui creavit ipsum." [2487] Vitæ enim institutio aperte
eos arguit, qui mandata novere: qualis enim sermo, tails est vita.
Arbor autem cognoscitur ex fructibus, non ex floribus et foliis ac
ramis. Cognitio ergo est ex fructu et vitæ institutione, non ex
sermone et flore. Non enim nudum sermonera dicimus esse cognitionem,
sed quamdam divinam scientiam, et lucem illam, quæ innata animæ ex
præceptorum obedientia, omnia, quæ per generationem oriuntur,
manifesta facit, et hominem instruit, ut seipsum cognoscat, et qua
ratione compos fieri possit, edocet. Quod enim oculus est in corpore,
hoc est in mente cognitio. Neque dicant libertatem, qua quis voluptati
servit, sicut ii, qui bilem dicunt dulcem. Nos enim didicimus
libertatem, qua Dominus noster nos liberat a voluptatibus, eta
cupiditatibus, et aliis perturbationibus solvens. "Qui dicit: Novi
Dominum, et mandata ejus non setvat, mendax est, et in eo veritas non
est," [2488] ait Joannes.
Caput VI.--Secundum Genus Hæreticorum Aggreditur, Illorum Scilicet Qui Ex
Impia de Deo Omnium Conditore Sententia, Continentiam Exercent.
Adversus autem alterurn genus hæreticorum, [2489] qui speciose per
continentiam impie se gerunt, tum in creaturam, tum in sanctum
Opificem, qui est solus Deus omnipotens; et dicunt non esse
admittendum matrimonium et liberorum procreationem, nec in mundum esse
inducendos alios infelices futuros, nec suppeditandum morti
nutrimenturn, hæc sunt opponenda: primum quidem illud Joannis: "Et
nunc antichristi multifacti sunt, unde scimus quod novissima hora est.
Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. Nam si fuissent ex nobis,
permansissent utique nobiscum." [2490] Deinde sunt etiam evertendi, et
dissolvenda, quæ ab eis afferuntur, hoc modo: "Salomæ interroganti,
quousque vigebit mors," non quasi vita esset mala, et mala creatura,
"Dominus, Quoadusque, inquit, vos mulieres paritis," sed quasi
naturalem docens consequentiam: ortum enim omnino sequitur interitus.
Vult ergo lex quidem nos a deliciis omnique probro et dedecore
educere. Et hic est ejus finis, ut nos ab injustitia ad justitiam
deducamur, honesta eligendo matrimonia, et liberorum procreationem,
bonamque vitæ institutionem. Dominus autem "Non venit ad solvendam
legem, sed ad implendam:" [2491] ad implendam autem, non ut cui
aliquid deesset, sed quod legis prophetiæ per ejus adventum completæ
fuerint. Nam recta vitæ institutio, iis etiam, qui juste vixerunt ante
legem, per Logon præ dicabatur. Vulgus ergo hominum, quod non novit
continentiam, corpore vitam degit, sed non spiritu: sine spiritu autem
corpus nihil aliud est quam terra et cinis. lam adulterium judicat
Dominus ex cogitatione. Quid enim? annon licet etiam continenter uti
matrimonio, et non conari dissolvere, quod "conjunxit Deus?" [2492]
Talia enim docent conjugii divisores, propter quod nomen probris ac
maledictis appetitur inter gentes. Sceleratum autem dicentes isti esse
coitum, qui ipsi quoque suam essentiam ex coitu accepere, quomodo non
fuerint scelerati? Eorum autem, qui sunt sanctificati, sanctum quoque,
ut puto, semen est. Ac nobis quidera debet esse sanctificatus, non
solum spiritus, sed et mores, et vita, et corpus. Nam quaham ratione
dicit Paulus apostolus esse "sanctificatam mulierem a viro," aut
"virum a muliere?" [2493] Quid est autem, quod Dominus quoque dixit
iis, qui interrogabant de divortio: "An liceat uxorem dimittere, cum
Moyses id permiserit?" "Ad duritiam cordis vestri, inquit, Moyseshæc
scripsit. Vos autem non legistis, quod protoplasto Deus dixit: `Eritis
duo in carne una? Quare qui dimittit uxorem, præterquam fornicationis
causa, facit eam moechari. [2494] Sed post resurrectionem, inquit, nec
uxorem ducunt, nec hubnut.'" [2495] Etenim de ventre et cibis dictum
est: "Escæ ventri, et venter escis; Deus antem et illum et has
destruet;" [2496] hos impetens, qui instar caprorum et hircorum sibi
vivendum esse censent, ne secure ac sine terrore comessent et coirent.
Si resurrectionem itaque receperint, ut ipsi dienut, et ideo
matrimonium infirmant et abrogant; nec comedant, nec bibant: "destrui"
enim "ventrem et cibos," dicit Apostolus in resurrectione. Quomodo
ergo esuriunt, et sitiunt, et camis patiuntur affectiones, et alia,
quæ non patietur, qui per Christum accepit perfectam, quæ speratur,
resurrectionem? Quin etiam ii, qui colunt idola, a cibis et venere
abstinent. "Non est" autem, inquit, "regnum Dei cibus est potus."
[2497] Certe magis quoque curæ est, qui angelos colunt et dæmones,
simul a vino et animatis et rebus abstinere venereis. Quemadmodum
autem humilitas est mansuetudo, non autem afflictio corporis: ita
etiam continentia est animæ virtus, quæ non est in manifesto, sed in
occulto. Sunt autem etiam, qui matrimonium aperte dicunt
fornicationem, et decernunt id traditum esse a diabolo. Dicunt autem
gloriosi isti jactatores se imitari Dominum, qui neque uxorem duxit,
neque in mundo aliquid possedit; se magis quam alii Evangelium
intellexisse gloriantes. Eis autem dicit Scriptura: "Deus superbis
resistit, humilibus autem dat gratiam." [2498] Deinde nesciunt causam
cur Dominas uxorem non duxerit. Primum quidem, propriam sponsam habuit
Ecclesiam: deinde vero, nec homo erat communis, ut opus haberet etiam
adjutore aliquo secundum carnem; neque erat ei necesse procreare
filios, qui manet in æternum, et natus est solus Dei Filius. Hic ipse
autem Dominus dicit: "Quod Deus conjunxit, homo ne separet." [2499] Et
rursus: "Sicut autem erat in diebus Noe, erant nubentes, et nuptui
dantes, ædificantes, et plantantes; et sicut erat in diebus Lot, ita
erit adventus Filii hominis." [2500] Et quod hoc non dicit ad genies,
ostendit, cum subjungit: "Num cum venerit Filius hominis, inveniet
fidem in terra?" [2501] Et rursus: "Væ prægnantibus et lactantibus in
illis diebus." [2502] Quanquamhæc quoque dicuntur allegorice.
Propterea nec "tempora" præ finiit, "quge Pater posuit in sua
potestate," [2503] ut permaneret mundus per generationes. Illud autem:
"Non omnes capiunt verbum hoc: sunt enim eunuchi, qui sic nati sunt;
et sunt eunuchi, qui castrati sunt ab hominibus; et sunt eunuchi, qui
seipsos castrarunt propier regnum coelorum. Qui potest capere,
capiat;" [2504] nesciunt quod, postquam de divortio esset locutus, cum
quidam rogassent: "Si sic sit causa uxoris, non expedit homini uxorem
ducere;" tunc dixit Dominus: "Non omnes capiunt vetbum hoc, sed quibus
datum est." [2505] Hoc enim qui rogabant, volebant ex eo scire, an
uxore damnata et ejecta propter fornicationem, concedar aliam ducere.
Aiunt autem athletas quoque non paucos abstinere a venere, propier
exercitationem corporis continentes: quemadmodum Crotoniatem Astylum,
et Crisonem Himeræum. Quinetiam Amoebeus citharoedus, cum recenter
matrimonio junctus esset, a sponsa abstinuit: et Cyrenæus Aristoteles
amantem Laidem solus despexit. Cum meretrici itaque jurasset, se eam
esse in patriam abducturum, si sibi adversus decertantes advesarios in
aliquibus opem tulisset, postquam id perfecisset, lepide a se dictum
jusjurandum exsequens, cum curasset imaginem ejus quam simillimam
depingi, eam Cyrenæ statuit, ut scribit Ister in libro De proprietate
certaminum. Quare nec castitas est bonum, nisi fiat propter
delectionem Dei. Jam de iis, qui matrimonium abhorrent, dicit beatus
Paulus: "In novissimis diebus deficient quidam a fide, attendentes
spiritibus erroris, et doctrinis dæmoniorum, prohibentium nubere,
abstinere a cibis." [2506] Et rursus dicit: "Nemo vos seducat in
voluntaria humilitatis religione, et parcimonia corporis." [2507] Idem
autem ilia quoque scribit: "Alligatus es uxori? ne quæras solutionem.
Solutus es ab uxore? ne quæras uxorem." [2508] Et rursus: "Unusquisque
autem suam uxorem habeat, ne tenter vos Satanas." [2509] Quid vero?
non etiam justi veteres creaturam cum gratiarum actione participabant?
Aliqui autem etiam liberos susceperunt, continenter versati in
matrimonio. Et Eliæ quidem corvi alimentum afferebant, panes et
carnes. Quinetiam Samuel propheta armum, quem ex iis, quæ comedisset,
reliquerat, allatum, dedit edenalum Sauli. Hi autem, qui se cos dicunt
vitæ institutis excellere, cum illorum actionibus ne poterunt quidem
conferri. "Qui" itaque "non comedit, comedentem ne spernat. Qui autem
comedit, eum qui non comedit non judicet: Deus enim ipsum accepit."
[2510] Quin etiam Dominus de seipso dicens: "Venit," inquit, "Joannes,
nec comedens, nec bibens, et dicunt: dæmonium habet; venit Filius
hominis comedarts et bibens, et dicunt: Ecce homo vorax et vini potor,
amicus publicanorum, et peccator." [2511] An etiam reprobant
apostolos? Petrus enim et Philippu" [2512] filios procrearunt:
Philippus autem filias quoque suas viris locavit. Et Paulus quidem
certe non veretur in quadam epistola suam appellare "conjugem," quam
non circumferebat, quod non magno ei esset opus ministerio. Dicit
itaque in quadam epistola: "Non habemus potestatem sororem uxorem
circumducendi, sicut et reliqui apostoli?" [2513] Sed hi quidem, ut
erat consentaneum, ministerio, quod divelli non poterat, prædicationi
scilicet, attendentes, non ut uxores, sed ut sorores circumducebant
mulieres, quæ una ministraturæ essent apud mulieres quæ domos
custodiebant: per quas etiam in gynæceum, absque ulla reprehensione
malave suspicione, ingredi posset doctrina Domini. Scimus enim quæ
cunque de feminis diaconis in altera ad Timotheum præstantissimus
[2514] docet Paulus. Atqui hic ipse exclamavit: "Non est regnum Dei
esca et potus:" neque vero abstinentia a vino et carnibus; "sed
justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto." [2515] Quis eorum,
ovilla pelle indutus, zona pellicea accinctus, circuit ut Elias? Quis
cilicium induit, cætera nudus, et discalceatus, ut Isaias? vel
subligaculum tantum habet lineum, ut Jeremias? Joannis autem vitæ
institutum gnosticum quis imitabitur? Sed sic quoque viventes, gratias
Creatori agebant beati prophetic. Carpocratis autem justitia, et
eorum, qui æque atque ipse impudicam prosequuntur communionem, hoc
modo dissolvitur; simul enim ac dixerit: "Te petenti des;" subjungit:
"Et eum, qui velit mutuo accipere, ne averseris;" [2516] hanc docens
communionem, non autem illam incestam et impudicam.
Quomodo autem fuerit is qui petit et accipit, et is qui mutuatur, si
nullus sit qui habeat etdet mutuo? Quid vero? quando dicit Dominus:
"Esurivi, et me pavistis; sitii, et potum mihi dedistis; hospes cram,
et me collegistis; nudus, et me vestiistis;" [2517] deinde subjungit:
"Quatenus fecistis uni horum minimorum, mihi fecistis." [2518] Nunquid
easdem quoque tulit leges in Veteri Testamento? "Qui dat mendico,
foeneratur Deo." [2519] Et: "Ne abstinueris a benefaciendo egeno,"
[2520] inquit. Et rursus: "Eleemosynæ et fides ne te deficiant,"
[2521] inquit. "Paupertas" autem "virum humiliat, ditant autem manus
virorum." [2522] Subjungit autem: "Qui pecuniam suam non dedit ad
usuram, fit acceptus." Et: "Pretium redemptionis anima, propriæ
judicantur divitiæ." [2523] Annon aperte indicat, quod sicut mundus
componitur ex contrariis, nempe ex calido et frigido, humido et sicco,
ita etiam ex iis qui dant, et ex iis qui accipiunt? Et rursus cum
dixit: "Si vis perfectus esse, vende quæ habes, et da pauperibus,"
refellit eum qui gloriabatur quod "omnia a juventute præcepta
servaverat;" non enim impleverat illud: "Diliges proximum tuum sicut
teipsum:" [2524] tunc autem cum a Domino perficeretur, docebatur
communicare et impertiri per charitatem. Honeste ergo non prohibuit
esse divitem, sed esse divitem injuste et inexplebiliter. "Possessio
(enim,) quæ cure iniquitate acceleratur, minor redditur." [2525] "Sunt
(enim,) qui seminantes multiplicant, et qui colligentes minus habent."
[2526] De quibus scripture est: "Dispersit, dedit pauperibus, justitia
ejus manet in sæculum sæculi." [2527] Qui enim "seminal et plura
colligit," is est, qui per terrenam et temporalem communicationem ac
distributionem, coelestia acquirit et æterna. Est autem alius, qui
nemini impertit, let incassum "thesauros in terra colligit, ubi ærugo
et tinea destruunt." [2528] De quo scriptum est: "Qui colligit
mercedes, colligit in saccum perforatum." [2529] Hujus "agrum" Dominus
in Evangelio dicet "fuisse fertilem:" [2530] deinde cum vellet fructus
reponere, et esset "majora horrea ædificaturus," sibi dixisse per
prosopopoeiam: "Habes bona multa reposita tibi in multos annos, ede,
bibe, lætare:" "Stulte ergo, inquit, hac nocte animam tuam ate
repetunt; quæ ergo parasti, cujus erunt?"
Caput VII.--Qua in Re Christianorum Continentia Eam Quam Sibi Vindicant
Philosophi Antecellat.
Humana ergo continentia, [2531] ea, inquam, quæ est ex sententia
philosophorum Græcorum, profitetur pugnare cum cupiditate, et in
factis ei non inservire; quæ est autem ex nostra sententia
continentia, non concupiscere; non ut quis concupiscens se fortiter
gerat, sed ut etiam a concupiscendo se contineat. Non potest autem ea
aliter comparari continentia, nisi gratia Dei. Et ideo dixit: "Petite,
et dabitur vobis." [2532] Hanc gratiam Moyses quoque accepit, qui
indigo corpore erat indutus, ut quadraginta diebus neque esuriret,
neque sitiret. Quemadmodum autem melius est sanum esse, quam
ægrotantem disserere de sanitate: ita lucem esse, quam loqui de luce;
et quæ est ex veritate continentia, ea quæ docetur a philosophis. Non
enim ubi est lux, illic tenebræ: ubi autem sola insidet cupiditas,
etiamsi quiescat a corporea operatione, at memoria cure eo, quod non
est præsens, congreditur. Generatim autem nobis procedar oratio de
matrimonio, nutrimento, et aliis, ut nihil faciamus ex cupiditate,
velimus autem ea sola, quæ sunt necessaria. Non sumus enim filii
cupiditatis, sed voluntatis; et eum, qui uxorem duxit propter
liberorum procreationem, exercere oportet continentiam, ut ne suam
quidem concupiscat uxorem, quam debet diligere, honesta et moderata
voluntate operam dans liberis. Non enim "carnis curam gerere ad
concupiscentias" didicimus; "honeste autem tanquam in die," Christo,
et Dominica lucida vitæ institutione, "ambulantes, non in
comessationibus et ebrietatibus, non in cubilibus et impudicitiis, non
in litibus et contentionibus." [2533] Verumenimvero non oportet
considerare continentiam in uno solum genere, nempe in rebus venereis,
sed etiam in quibuscunque aliis, qua: luxuriosa concupiscit anima, non
contenta necessariis, sed sollicita de deliciis. Continentia est
pecuniam despicere; voluptatem, possessionem, spectaculum magno et
excelso animo contemnere; os continere, ratione qua: sunt mala
vincere. Jam vero angeli quoque quidam, cum fuissent incontinentes,
victi cupiditate, huc e coelo deciderunt. Valentinus autem in Epistola
ad Agathopodem: "Cum omnia, inquit, sustinuisset, erat continens,
divinitatem sibi comparavit Jesus; edebat et bibebat peculiari modo,
non reddens cibos; tanta ei inerat vis continentiæ, ut etiam
nutrimentum in eo non interierit, quoniam ipse non habuit interitum."
Nos ergo propter dilectionem in Dominum, et propter ipsum honestum,
amplectimur continentiam, templum Spiritus sanctificantes. Honestum
enim est, "propter regnum coelorum seipsum castrare" [2534] ab omni
cupidirate, et "emundare conscientiam a mortuis operibus, ad
serviendum Deo viventi." [2535] Qui autem propier odium adversus
carnem susceptum a conjugali conjunctione, et eorum qui conveniunt
ciborum participatione, liberari desiderant, indocti sunt et impii, et
absque ratione continentes, sicut aliæ genres plurimæ. Brachmanes
quidem certe neque animatum comedunt, neque vinum bibunt; sed aliqui
quidera ex iis quotidie sicut nos cibum capiunt; nonnulli autem ex iis
tertio quoque die, ut ait Alexander Polyhistor in Indicis; mortem
autem contemnunt, et vivere nihili faciunt; credunt enim esse
regenerationem: aliqui autem colunt Herculem et Pana. Qui autem ex
Indis vocantur Semnoi, hoc est, venerandi, nudi totam vitam
transigunt: ii veritatem exercent, et futura prædicunt, et colunt
quamdam pyramidera, sub qua existimant alicujus dei ossa reposita.
Neque vero Gymnosophistæ, nec qui dicuntur Semnoi, utuntur mulieribus,
hoc enim præter naturam et iniquum esse existimant; qua de causa
seipsos castos conservant. Virgines autem sunt etiam mulieres, qua:
dicuntur Semnai, hoc est, venerandæ. Videntur autem observare
coelestia, et per eorum significationem quæ dam futura prædicere.
Caput VIII.--Loca S. Scripturæ Ab Hæreticis in Vituperium Matrimonii
Adducta Explicat; Et Primo Verba Apostoli Romans 6:14, Ab Hæreticorum
Perversa Interpretatione Vindicat. [2536]
Quoniam autem qui introducunt indifferentiam, paucas quasdam
Scripturas detorquentes, titillanti suæ voluptati eas suffragari
existimant; rum præcipue illam quoque: "Peccatum enim vestri non
dominabitur; non estis enim sub lege, sed sub gratia;" [2537] et
aliquas alias hujusmodi, quarum posthæc non est rationi consentaneum
ut faciam mentionem (non enim nayera instruo piraticam), age paucis
eorum argumentum perfringamus. Ipse enim egregius Apostolus in verbis,
quæ prædictæ dictioni subjungit, intentati criminis afferet
solutionem: "Quid ergo? peccabimus, quiâ non sumus sub lege, sed sub
gratia? Absit." [2538] Adeo divine et prophetice e vestigio dissolvit
artem voluptatis sophisticam. Non intelligunt ergo, ut videtur, quod
"omnes nos oportet manifestari ante tribunal Christi, ut referat
unusquisque per corpus ea quæ fecit, sire bonum, sive malum:" [2539]
ut quæ per corpus fecit aliquis, recipiat. "Quare si quis est in
Christo, nova creatura est," nec amplius peccatis dedita: "Vetera
præterierunt," vitam antiquam exuimus: "Ecce enim nova facta sunt,"
[2540] castitas ex fornicatione, et continentia ex incontinentia,
justitia ex injustitia. "Quæ est enim participatio justitiæ et
injustitiæ? aut quæ luci cure tenebris societas? quæ est autem
conventio Christo cum Belial? quæ pars est fideli cum infideli? quæ
est autem consensio templo Dei cum idolis? [2541] Has ergo habentes
promissiones, mundemus nos ipsos ab omni inquinamento carnis et
spiritus, perficientes sanctitatem in timore Dei." [2542]
Caput IX.--Dictum Christi ad Salomen Exponit, Quod Tanquam in Vituperium
Nuptiarum Prolatum Hæretici Allegabant.
Qui autem Dei creaturæ resistunt per speciosam illam continentiam,
illa quoque dicunt, quæ ad Salomen dicta sunt, quorum prius meminimus:
habentur autem, ut existimo, in Evangelio secundum Ægyptios. [2543]
Aiunt enim ipsum dixisse Servatorem: "Veni ad dissolvendum opera
feminæ;" feminæ quidem, cupiditatis; opera autem generationem et
interitum. Quid ergo dixerint? Desiithæc administratio? Non dixerint:
manet enim mundus in eadem ceconomia. Sed non falsum dixit Dominus;
revera enim opera dissolvit cupiditatis, avaritiam, contentionem,
gloriæ cupiditatem, mulierum insanum amorem, pædicatum, ingluviem,
luxum et profusionem, et quæ sunt his similia. Horum autem ortus, est
animæ interitus: siquidem "delictis mortui" efficimur. [2544] Ea vero
femina est intemperantia. Ortum autem et interitum creaturarum propter
ipsorum naturas fieri necesse est, usque ad perfectam distinctionem et
restitutionem electionis, per quam, quæ etiam sunt mundo permistæ et
confusæ substantiæ, proprietati suæ restituuntur. Unde merito cum de
consummatione Logos locutus fuerat, ait Salome: "Quousque morientur
homines?" Hominem autem vocat Scriptura dupliciter: et eum, qui
apparet, et animam; et eum rursus, qui servatur, et eum qui non. Mors
autem animæ dicitur peccatum. Quare caute et considerate respondet
Dominus: "Quoadusque pepererint mulieres," hoc est quandiu operabuntur
cupiditates. "Et ideo quemadmodum per unum hominem peccatum ingressum
est in mundum, per peccaturn quoque mors ad omnes homines pervasit,
quatenus omnes peccaverunt; et regnavit mors ab Adam usque ad Moysen,"
[2545] inquit Apostolus: naturali autem divinæ ceconomiæ necessitate
mors sequitur generationem: et corporis et animæ conjunctionem
consequitur eorum dissolutio. Si est autem propter doctrinam et
agnitionem generatio, restitutionis causa erit dissolutio. Quomodo
autem existimatur mulier causa morris, propterea quod pariat: ita
etiam dicetur dux vitæ propter eamdem causam. Proinde qua, prior
inchoavit transgressionem, Vita est appellata, [2546] propter causam
successionis: et eorum, qui generantur, et qui peccant, tam justorum
quam injustorum, mater est, unoquoque nostrum, seipsum justificante,
vel contra inobedientem constituente. Unde non ego quidem arbitror
Apostolum abhorrere vitam, quæ est in came, cum dicit: "Sed in omni
fiducia, ut semper, nunc quoque Christus magnificabitur in corpore
meo, sire per vitam, sire per mortera. Mihi enim vivere Christus et
mori lucrum. Si autem vivere in carne, et hoc quoque mihi fructus
operis, quid eligam nescio, et coarctor ex duobus, cupiens resolvi, et
esse cum Christo: multo enim melius: manere autem in carne, est magis
necessarium propter vos." [2547] Per hæc enim, ut puto, aperte
ostendit, exitus quidem e corpore perfectionem, esse in Dei
dilectionem: ejus autem præ sentiæ in carne, ex grato animo profectam
tolerantiam, propter eos, qui salute indigent. Quid vero? non etiam
ea, quæ deinceps sequuntur, ex ils, quæ dicta sunt ad Salomen,
subjungunt ii, qui quidvis potius quam quæ est ex veritate,
evangelicam regulam sunt secuti? Cum ea enim dixisset: "Recteergo
feci, quæ non peperi:" scilicet, quod generatio non esset ut oportet
assumpta; excipit Dominus, dicens: "Omni herba vescere, ea autem, quæ
habet amaritudinem, ne yescaris." Perhæc enim significat, esse in
nostra potestate, et non esse necessarium ex prohibitione præcepti,
vel continentiam, vel etiam matrimonium; et quod matrimonium creationi
aliquid affert auxilii, præterea explicans. Ne quis ergo eum
deliquisse existlimet, qui secundum Logon matrimonium inierit, nisi
existimet amaram esse filiorum educationem: contra tamen, permultis
videtur esse molestissimum liberis carere. Neque amara cuiquam
videatur liberorum procreatio, eo quod negotiis implicatos a divinis
abstrahat. Est enim, qui vitam solitariam facile ferre non valens,
expetit matrimonium: quandoquidem res grata, qua quis temperanter
fruitur, et innoxia: et unusquisque nostrum eatenus sui dominus est,
ut eligat, an velit liberos procreate. Intelligo autem, quod aliqui
quidem, qui prætextu matrimonii difficultatum ab eo abstinuerunt, non
convenienter sanctæ cognitioni ad inhumanitatem et odium hominum
defluxerunt; et petit apud ipsos charitas; alii autem matrimonio
ligati, et luxui ac voluptatibus dediti, lege quodammodo eos
comitante, fuerunt, ut ait Propheta, "assimilati jumentis." [2548]
Caput X.--Verba Christi Matt. xviii. 20, Mystice Exponit. [2549]
Quinam sunt autem illi "duo et tres, qui congregantur in nomine
Domini, in" quorum "medio" est Dominus? [2550] annon virum et mulierem
et filium tres dicit, quoniam mulier cum viro per Deum conjungitur?
Quod si accinctus quis esse velit et expeditus, non volens procreate
liberos, propter eam, quæ est in procreandis liberis, molestiam et
occupationem, "maneat," inquit Apostolus, absque uxore "ut ego."
[2551] Quiam vero effatum Domini exponunt, ac si dixisset, cure
pluribus quidera esse Creatorem ac præ sidem generationis Deum; cum
uno autem, nempe electo, Servatorem, qui alterius, boni scilicet, Dei
Filius sit. Hoc autem non ira habet: sed est quidem etiam cure iis,
qui honeste ac moderate in matrimonio versati sunt, et Iiberos
susceperunt, Deus per Filium: est autem etiam cure eo, qui secundum
Logon, seu rationem, fuit continens, idem Dens. Fuerint autem aliter
quoque tres quidera, ira, cupiditas, et ratio: caro antera at anima et
spiritus, alia ratione. Forte antera et vocationem et electionem
secundam, et tertium genus, quod in primo honore collocatur, innuit
trias prius dicta: cum quibus est, quæ omnia considerat, Dei potestas,
absque divisione cadens in divisionem. Qui ergo animæ naturalibus, ita
ut oportet, utitur operationibus, desiderat quidem ea, quæ sunt
convenientia, odio autem habet ea, quæ lædunt, sicut jubent mandata:
"Benedices" enim, inquit, "benedicenti, et maledices maledicenti."
Quando autem his, ira scilicet et cupidirate, superior factus, et
creaturæ amore vere affectus propter eum, qui est Deus et effector
omnium, gnostice vitam instituerit, et Salvatori similis evadens,
facilem temperantiæ habitum acquisiverit, et cognitionem, fidem, ac
dilectionem conjunxerit, simplici hac in parte judicio utens, et vere
spiritalis factus, nec earum quæ ex ira et cupiditate procedunt,
cogitationum omnino capax, ad Domini imaginem ab ipso artifice
efficitur homo perfectus, is sane dignus jam est, qui frater a Domino
nominetur, is simul est amicus et filius. Sic ergo "duo et tres" in
eodem "congregantur," nempe in homine gnosrico. Poterit etiam multorum
quoque concordia ex tribus æstimata, cum quibus est Dominus,
significare unam Ecclesiam, unum hominem, genus unum. Annon cum uno
quidem Judæo erat Dominus, cum legera tulit: at prophetans, et
Jeremiam mittens Babylonem, quinetiam cos qui erant ex gentibus vocans
per prophetiam, congregavit duos populos: tertius autem est unus, qui
ex duobus "creatur in riorum hominem, quo inambulat et inhabitat" in
ipsa Ecclesia? Et lex simul et prophetæ, una cum Evangelio, in nomine
Christi congregantur in unam cognitionem. Qui ergo propter odium
uxorem non ducunt, vel propter concupiscentiam carne indifferenter
abutuntur, non sunt in numero illorum qui servantur, cum quibus est
Dominus.
Caput XI.--Legis Et Christi Mandatum de Non Concupiscendo Exponit. [2552]
His sic ostensis, age Scripturas, quæ adversantur sophistis hæreticis,
jam adducamus, et regulam continentiæ secundum logon seu rationem
observandam declaremus. Qui vero intelligit, quæ Scriptura cuique
hæresi contraria sit, cam tempestive adhibendo refutabit eos, qui
dogmata mandatis contraria fingunt. Atque ut ab alto rem repetamus,
lex quidem, sicut prius diximus, illud, "Non concupisces uxorem
proximi tui," [2553] prius exclamavit ante conjunctam Domini in Novo
Testamento vocem, quæ dicit ex sua ipsius persona: "Audivistis legem
præcipientem: Non moechaberis. Ego autem dico: Non concupisces."
[2554] Quod enim vellet lex viros uti moderate uxoribus, et propter
solam liberorum susceptionem, ex eo clarum est, quod prohibet quidem
eum, qui non habet uxorem, statim cum" captiva" habere consuetudinem.
[2555] Quod si semel desideraverit, ei, cum tonsa fuerit capillos,
permittere ut lugeat triginta diebus. Si autem ne sic quidem
emarcescat cupiditas, tunc liberis operam dare, cum quæ dominatur
impulsio, probata sit præ finito tempore consentanea rationi
appetitio. Unde nullum ex veteribus ex Scripturn ostenderis, qui cum
prægnante rem habuerit: sed postquam gestavit uterum, et postquam
editum fetum a lacte depulit, rursus a viris cognitas fuisse uxores.
Jam hunc scopum et institutum invenies servantera Moysis patrem, cure
triennium post Aaronem editum intermisisset, genuisse Moysem. Et
rursus Levitica tribus, servans hanc naturæ legem a Deo traditam,
aliis numero minor ingressa est in terram promissam. Non enim facile
multiplicatur genus, cum viii quidera seminant, legitimo juncti
matrimonio; exspectant autem non solum uteri gestationem, sed etiam a
lacte depulsionem. Unde merito Moyses, quoque Judæos paulatim
proveheris ad continentiam, cure "tribus diebus" [2556] deinceps
consequentibus a venerea voluptate abstinuissent, jussit audire verba
Dei. "Nosergo Dei templa sumus, sicut dixit propheta: Inhabitabo in
eis, et inambulabo, et ero eorum Deus, et ipsi erunt meus populus," si
ex præceptis vitam instituamus, sive singuli nostrum, sire tota simul
Ecclesia. "Quareegredimini e medio ipsorum, et separamini, dicit
Dominus, et immundum ne tangatis; et ego vos suscipiam, et ero vobis
in patrem, et vos eritis mihi in filios et filias, dicit Dominus
omnipotens." [2557] Non ab iis, qui uxores duxerunt, ut aiunt, sed a
gentibus, quæ adhuc vivebant in fornicatione, præterea autem a prius
quoque dictis hæresibus, ut immundis et impiis, prophetice nos jubet
separari. Unde etiam Panlus quoque verba dirigens ad eos, qu ierant
iis, qui dicti sunt, similes: "Has ergo promissiones habete, inquit,
dilecti: mundemus corda nostra ab omni inquinamento carnis et
spiritus, perficientes sanctitatem in timore Dei. [2558] Zelo enim vos
zelo Dei; despondi enim vos uni viro, virginem castam exhibere
Christo." [2559] Et Ecclesia quidem alii non jungitur matrimonio, cum
sponsum hubeat: sed unusquisque nostrum habet potestatem ducendi,
quamcunque velit, legitimam uxorem, in prim is, inquam, nuptiis.
"Vereor autem, ne sicut serpens seduxit Evam in astutia, corrumpantur
sensus vestri a simplicitate, quæ in Christo est," [2560] pie admodum
et doctoris instar dixit Apostolus. Quocirca admirabilis quoque
Petrus: "Charissimi, inquit, obsecro vos tanquam advernas et
peregrinos, abstinete vos a carnalibus desideriis, quæ militant
adversus animam, conversationem vestram inter gentes habentes bonam:
quoniam sic est voluntas Dei, ut bene facientes obmutescere faciatis
imprudentium hominum ignorantiam; quasi liberi, et non quasi velamen
habentes malitiæ libertatem, sed ut servi Dei." [2561] Similiter etiam
scribit Paulus in Epistola ad Romanos: "Quimortui sumus peccato,
quomodo adhuc riveruns in ipso? Quoniam veins homo nosier simul est
crucifixus, ut destruatur corpus peccati," [2562] usque ad illud:
"Neque exhibete membra vestra, arma injustitiæ peccato." [2563] Atque
adeo cure in hunc locum devenerim, videor mihi non esse
prætermissurus, quirt notem, quod eumdem Deum per legem et prophetas
et Evangelium prædicet Apostolus. Illud enim: "Non concupisces," quod
scriptum est in Evangelio, legi attribuit in Epistola ad Romanos,
sciens esse unum eum, qui prædicavit per legem et prophetas, Patrem,
et qui per ipsum est annuntiatus. Dicit enim: "Quid dicemus? Lex estne
peccatum? Absit. Sed peccatum non cognovi, nisi per legem.
Concupiscentiam enim non cognovissem, nisi lex diceret: Non
concupisces." [2564] Quod si ii, qui sunt diversæ sententiæ,
repugnantes, existiment Paulum verba sua dirigentem adversus
Creatorem, dixisse ea, quæ deinceps sequuntur: "Novi enim, quod non
habitat in me, hoc est, in came mea, bonum;" [2565] legant æ, quæ
prius dicta sunt; et ea, quæ consequuntur. Prius enim dixit: "Sed
inhabitarts in me peccatum;" propter quod consentaneum erat dicere
illud: "Non habitat in came mea bonum." [2566] Consequenter subjunxit:
"Si autem quod nolo, hoc ego facio, non utique ego id operor, sed quod
inhabitat in me peccatum:" quod "repugnans," inquit, "legi" Dei et
"mentis meæ, captivat me in lege peccati, quæ est in membris meis.
Miser ego homo, quis me liberabit de corpore morris hujus?" [2567] Et
rursus (nunquam enim quovis modo juvando defatigatur) non veretur
veluti concludere: "Lex enim spiritus liberavit me a lege peccati et
morris:" quoniam "per Filium Dens condemnavit peccaturn in carne, ut
justificatio legis impleatur in nobis, qui non secundum carnem
ambulamus, seal secundum spiritum." [2568] Præterhæc adhuc declarans
ea, qum prius dicta sunt, exclamat: "Corpus quidem mortunto propter
peccatum:" significans id non esse templum, sed sepulcum animæ. Quando
enim sanctificatum fuerit Deo, "Spiritus ejus," infert, "qui
suscitavit Jesum a mortuis, habitat in vobis: qui vivificabit etiam
mortalia vestra corpora, per ejus Spiritum, qui habitat in vobis."
[2569] Rursus itaque voluptaxios increpans, illa adjicit: "Prudentia
enim carnis, mors; quoniam qui ex came vivunt, ea, quæ sunt carnis,
cogitant; et prudentia carnis est cum Deo gerere inimicitias; legi
enim Dei non subjicitur. Qui autem sunt in carne," non ut quidam
decemunt, "Deo placere non possunt," sed ut prius diximus. Deinde ut
eos distinguat, dicit Ecclesiæ: "Vos autem non estis in carne sed in
spiritu, si quidem spiritus Dei habitat in vobis. Si quis autem
spiritum Christi non habet, is non est ejus. Si autem Christus in
vobis, corpus quidem est mortuum per peccatum, spiritus autem vivus
per justitiam. Debitores itaque sumus, fratres, non carni, ut secundum
carnem vivamus. Si enim secundum camera vivitis, estis morituri: si
vero spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis. Quicunque enim
spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei." Et adversus nobilitatem et
adversus libertatem, qum exsecrabiliter ab iis, qui sunt diversæ
sententiæ, introducitur, qui de libidine gloriantur, subjungit dicens:
"Non enim accepistis spiritum servitutis rursus in timorein, sed
accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, Abba Pater;"
[2570] hoc est, ad hoc accepimus, ut cognoscamus eum, quem oramus, qui
est vere Pater, qui rerum omnium solus est Pater, qui ad salutem
erudit et castigat at pater, et timorem minatur.
Caput XII.--Verba Apostoli 1 Cor. vii. 5, 39, 40, Aliaque S. Scripturæ
Loca Eodem Spectantia Explicat.
Quod autem "ex consensu ad tempus orationi vacat" conjugium, doctrina
est continentiæ. Adjecit enim illud quidem, "ex consensu," ne quis
dissolveret matrimonium; "ad tempus autem," [2571] ne, dum ex
necessitate exercet continentiam is, qui uxorem duxerit, labatur in
peccatum, et dum suo conjugio parcit, alienum concupiscat. Qua ratione
eum, qui se indecore getere existimat, quod virginem alat, recte cam
dicit esse nuptum damrum. Verum unusquisque, tam is qui castitatem,
delegit, quam is qui propter liberorum procreationem seipsum conjunxit
matrimonio, in suo proposito firmiter debet perseverare, nec in
deterius deflectere. Si enim vitæ suæ instimtum augere ac intendere
porefit, majorem sibi apud Deum acquirit dignitatem, propter puram et
ex ratione profectam continentiam. Si autem eam, quam elegit, regulam
superaverit, in majorem deinde ad spem gloriam recidet. Habet enim
sicut castitas, ira etiam matrimonium propria munera et ministeria,
quæ ad Dominum pertinent, filiorum, inquam, curam gerere et uxoris.
Quod enim honeste causatur is, qui est in matrimonio perfectus, est
conjugii necessitudo, ut qui omnium curam ac providentiam in domo
communi ostenderit. Ac proinde "episcopos," inquit, oportet constitui,
qui ex domo propria toti quoque Ecclesiæ præ esse sint meditati.
"Unusquisque" ergo, "in quo vocatus est" [2572] opere ministerium
peragat, ut liber in Christo fiat, et debitam ministerio suo mercedem
accipiat. Et rursus de lege disserens, utens allegoria: "Nam quæ sub
viro est mulier," inquit, "viventi viro alligata est lege," [2573] et
quæ sequuntur. Et rursus: "Mulletest alligata, quandiu vivit vir ejus;
sin autem mortuus fuerit, libera est ut nubat, modo in Domino. Beata
est autem si sic permanserit, mea quidem sententia." [2574] Sed in
priore quidem particula, "mortificati estis," inquit, "legi," non
matrimonio, "ut efficiamini vos alteri, qui excitatus est ex mortuis,"
[2575] sponsa et Ecclesia; quam castam esse oportet, et ab iis quæ
strut intus, cogitationibus, quæ sunt contrariæ veritati; et ab iis,
qui tentant extrinsecus, hoc est ab iis, qui sectantur hæreses, et
persuadent vobis fornicari ab uno viro, nempe omnipotenti Deo: "Ne
sicut setpens decepit Evam," [2576] quæ "vita" dicitur, nos quoque
inducti callidis hæresium illecebris, transgrediamur mandata. Secunda
autem particula statuit monogamiam: non enim, ut quidam existimarunt,
mulieris cum viro alligationem, carnis cum corruptela connexionem,
significari putandum est; impiorum enim hominum, qui matrimonii
inventionem diabolo aperte tribuunt, opinionera reprehendit, unde in
periculum venit legislator ne incessatur maledictis. Tatianum arbitror
Syrum talia audere dogmata tradere. [2577] His verbis quidem certe
scribit in libro De perfectione secundum Servatorem: Consensum quidem
conjungit orationi: communio autem corruptelæ, interitus solvit
interpellationem. Admodum certe circumspecte arcet per concessionem.
Nam cum rursus permisit "simul convernire propter Satanam et
intemperantiam," [2578] pronuntiavit eum, qui est obtemperaturus,
"serviturum duobus dominis:" [2579] per consensure quidem, Deo; per
dissensionem autem, intemperantiæ et fornicationi et diabolo. Hæc
autem dicit, Apostolum exponens. Sophistice autem eludit veritatem,
per verum, falsum confirmans: intemperantiam enim et fornicationem,
diabolica vitia et affectiones nos quoque confitemur; intercedit autem
moderati matrimonii consensio, quæ tum ad precationem continenter
deducit, tum ad procreandos liberos cum honestate conciliat.
"Cognitio" quidem certe a Scriptura dictum est tempus liberorum
procreationis, cum dixit: "Cognovit autem Adam Evam uxorem suam; et
concepit, et peperit filium, et nominavit nomen ejus Seth: Suscitavit
enim mihi Deus aliud semen pro Abel." [2580] Vides, quemnam maledictis
incessant, qui honestam ac moderatam incessunt seminationem, et
diabolo attribuunt generationem. Non enim simpliciter Deum dixit, qui
articuli præ missione, nempe ho Theos dicens, significavit eum, qui
est omnipotens. Quod ab Apostolo autem subjungitur: "Etrursus simul
convenite propter Satanam," [2581] in eum finera dicitur, ut
occasionem tollat ad alias declinandi cupiditates. Non enim penitus
repellit naturæ appetitiones, qui fit ad tempus, consensus: per quem
rursus inducit Apostolus conjugationera matrimonii, non ad
intemperantiam et fornicationem et opus diaboli, sed ne subjugetur
intemperantiæ, fornicationi, et diabolo. Distinguit autem veterem
quoque hominem et novum Tatianus, sed non ut dicimus, "Veterem" quidem
"virum," legem; "novum" autem, Evangelium. Assentimur ei nos quoque,
sed non eo modo, quo vult ille, dissolvens legem ut alterius Dei: sed
idem vir et Dominus, dum vetera renovat, non amplius concedit
polygamiam (nam hanc quidem expetebat Deus, quando oportebat homines
augeri et multiplicari), sed monogamiam introducit prompter liberorum
procreationem et domus curam, ad quam data est mulier adjutrix: et si
cui Apostolus propter intemperantiam et ustionem, veniam secundi
concedit matrimonii; nam hic quoque non peccat quidem ex Testamento
(non est enim a lege prohibitus), non implet autem summam illam vitæ
perfectionem, quæ agitur ex Evangelio. Gloriam autem sibi acquirit
coelestem, qui apud se manserit, earn, quæ est morte dissoluta,
impollutam servans conjunctionem, et grato ac lubente animo paret
ceconomiæ, per quam effectum est, ut divelli non possit a Domini
ministerio. Sed nec eum, qui ex conjugali surgit cubili, similiter ut
olim, tingi nunc quoque jubet divina per Dominum providentia: non enim
necessario a liberorum abducit procreatione, qui credentes per unum
baptismum ad consuetudinem omni ex parte perfectam abluit, Dominus,
qui etiam multa Moysis baptismata per unum comprehendit baptismum.
Proinde lex, ut per carnalem generationem nostram præ diceret
regenerationera, genitali seminis facultati baptismum olim adhibuit,
non vero quod ab hominis generatione abhorreret. Quod enim apparet
homo generatus, hoc valet seminis dejectio. Non sunt ergo multi coitus
genitales, sed matricis susceptio fatetur generationem, cum in naturæ
officina semen formatur in fetum. Quomodo autem vetus quidera est
solum matrimonium et legis inventum, alienum autem est, quod est ex
Domino, matrimonium, cum idem Deus servetur a nobis? "Non" enim "quod
Deus conjunxit, homo" jure "dissolverit;" [2582] multo autem magis quæ
jussit Pater, servabit quoque Filius. Si autem idem simul est et
legislator et evangelista, nunquam ipse secum pugnat. Vivit enim lex,
cum sit spiritalis, et gnostice intelligatur: nos autem "mortui" sumus
"legi per corpus Christi, ut gigneremur alteri, qui resurrrexit ex
mortuis," qui prædictus fuit a lege, "ut Deo fructificaremus." [2583]
Quare "lex quidera est sancta, et mandatum sanctum, et justurn, et
bonum." [2584] Mortui ergo sumus legi, hoc est, peccato, quod a lege
significatur, quod ostendit, non autem generat lex, per jussionem
eorum quæ sunt facienda, et prohibitionera eorum quæ non facienda;
reprehendens subjectum peccatum, "ut appareat peccatum." Si autem
peccatum est matrimonium, quod secundum legera initur, nescio quomodo
quis dicet se Deum nosse, dicens Dei jussum esse peccatum. Quod si
"lex saneta" est, sanctum est matrimonium. Mysterium ergo hoc ad
Christum et Ecclesiam ducit Apostolus: quemadmodum "quod ex carne
generatur, caro est; ita quod ex spiritu, spiritus," [2585] non solum
in pariendo, sed etiam in discendo. Jam "sancti sunt filii," [2586]
Deo gratæ oblectationes verborum Dominicorum, quæ desponderunt animam.
Sunt ergo separata fornicatio et matrimonium, quoniam a Deo longe
abest diabolus. "Et vos ergo mortui estis legi per corpus Christi, ut
vos gigneremini alteri, qui surrexit a mortuis." [2587] Simul autem
proxime exauditur, si fueritis obedientes quamdoquidem etiam ex
veritate legis eidem Domino obedimus, qui præcipit eminus. Nunquid
autem de ejusmodi hominibus merito aperte "dicit Spiritus, quod in
posterioribus temporibus deficient quidam a fide, attendentes
spiritibus erroris, et doctrinis dæmoniorum, in hypocrisi
falsiloquorum, cauteriatam habentium conscientiam, et prohibentium
nubere, abstinere a cibis quos Deus creavit ad participationem cum
gratiarum actione fidelibus, et qui agnoverunt veritatem, quod omnis
creatura Dei bona est, et nihil est rejiciendum quod sumitur cure
gratiarum actione. Sanctificatur enim per verburn Dei et orationem?"
[2588] Omnino igitur non est prohibendum jungi matrimonio, neque
carnibus vesci, aut vinum bibere. Scriptum est enim: "Bonum est
carnero non coinedere, nec vinum bibere, si quis comedat per
offendiculum." [2589] Et: "Bonum est manere sicut ego." [2590] Sed et
qui utitur, "cum gratiarum actione," [2591] et qui rursus non utitur,
ipse quoque "cure gratiarum actione," et cure moderata ac temperanti
vivat perceptione, logo seu rationi convenienter. Et, ut in summa
dicam, omnes Apostoli epistolæ, quæ moderationem docent et
continentiam, cum et de matrimonio, et de liberorum procreatione, et
de domus administratione innumerabilia præcepta contineant, nusquam
honesrum moderatumque matrimonium prohibuerunt aut abrogarunt: sed
legis cum Evangelio servantes convenientiam, utrumque admittunt: et
eum, qui deo agendo gratias, moderate utitur matrimonio; et eum, qui,
ut vult Dominus, vivit in castitate, quemadmodum "vocatus est
unusquisque" inoffense et perfecte eligens. "Et erat tetra Jacob
laudam supra omnem terram," [2592] inquit propheta, ipse vas spiritus
gloria afficiens. Insectatur autem aliquis generationera, in earn
dicens interitum cadere, eamque perire: et detorquet aliquis ad
filiorum procreationem illud dictum Servatoris: "Non oportere in terra
thesauros recondere, ubi tinea et ærugo demolitur;" [2593] nec
erubescit his addere ea, quæ dicit propheta: "Omnes vos sicut
vestimentum veterascetis, et tinea vos exedet." [2594] Sed neque nos
contradicimus Scripturæ, neque in nostra corpora cadere interitum,
eaque esse fluxa, negamus. Fortasse autem iis, quos ibi alloquitur
propheta, ut peccatoribus, pnedicit interitum. Servator autem de
liberorum procreatione nil dixit, sed ad impertiendum ac communicandum
cos hortatur, qui solum opibus abundare, egentibus autem nolebant opem
ferre. Quamobrem dicit: "Operamini non cibum, qui petit; sed eum, qui
manet in vitam ætenam." [2595] Similiter autem afferunt etiam illud
dictum de resurrectione mortuorum: "Filiillius sæculi nec nubunt, nec
nubuntur." [2596] Sed hanc interrogationera et cos qui interrogant, si
quis consideraverit, inveniet Dominum non reprobare matrimonium, sed
remedium afferre exspectationi carnalis cupiditatis in resurrectione.
Illud autem, "filiis hujus sæculi," [2597] non dixit ad distinctionera
alicujus alius sacculi, sed perinde ac si diceret: Qui in hoc nati
sunt sæculo, cum per generationera sint filii, et gighunt et
gignuntur; quoniam non absque generatione hanc quis vitam
prætergreditur: sedhæc generario, quæ similem suscipit interitum, non
amplius competit ei qui ab hac vita est separatus. "Unus est ergo
Pater noster, qui est in coelis:" [2598] sed is ipse quoque Pater est
omnium per creationera. "Ne vocaveritis ergo, inquit, vobis patrein
super terrain." [2599] Quasi diceret: Ne existimetis eum, qui carnali
vos sevit satu, auctorem et causam vestræ essential, sed adjuvantem
causam generationis, vel ministrum potius. Sic ergo nos rursus
conversos vult effici ut pueros, eum, qui vere Pater est, agnoscentes,
regeneratos per aquam, cure hæc sit alia satio in creatione. At,
inquit, "Qui est cælebs, curat quæ sunt Domini; qui autem duxit
uxorem, quomodo placebit uxori." Quid vero? annon licet etiam eis, qui
secundum Deum placent uxori, Deo gratias agere? Annon permittitur
etiam el, qui uxorem duxit, una cam conjugio etiam esse sollicitum de
iis quæ sunt Domini? Sed quemadmodum "quæ non nupsit, sollicita est de
iis, quæ sunt Domini, ut sit sancta corpore et spiritu:" [2600] ita
etiam quæ nupsit, et de iis, quæ sunt mariti, et de iis, quæ sunt
Domini, est in Domino sollicita, ut sit sancta et corpore et spiritu.
Ambæ enim sant sanctæ in Domino: hæc quidem ut uxor, ilia vero ut
virgo. Ad eos autem pudore afficiendos et reprimendos, qui sunt
proclives ad secundas nuptias, apte Apostolus alto quodam tono
eloquitur; inquit enim: "Ecce, omne peccatum est extra corpus; qui
autem fornicatur, in proprium corpus peccat." [2601] Si quis autem
matrimonium audet dicere fornicationem, rursus, legem et Dominum
insectans, maledictis impetit. Quemadmodum enim avaritia et plura
habendi cupiditas dicitur fornicatio, ut quæ adversetur sufficientiæ:
et ut idololatria est ab uno in multos Dei distributio, ita fornicatio
est ab uno matrimonio ad plura prolapsio. Tribus enim modis, ut
diximus, fornicatio et adulterium sumifur apud Apostolum. De his dicit
propheta: "Peccatis vestris venundati estis." Et rursus: "Pollutus es
in terra aliena:" [2602] conjunctionera sceleratam existimans, quæ cum
alieno corpore facta est, et non cure eo, quod datur in conjugio, ad
liberorum procreationem. Unde etiam Apostolus: "Volo, inquit, juniores
nubere, filios procreare, domui præ esse, nullam dare occasionem
adversario maledicti gratia. Jam enim quæ dam diverterunt post
Satanam." [2603] Quin et unius quoque uxoris virum utique admittit;
seu sit presbyter, seu diaconus, seu laicus, utens matrimonio citra
reprehensionem: "Servabitur autem per filiorum procreationem." [2604]
Et rursus Servatot dicens Judæos "generationem pravam et adulteram,"
docet cos legem non cognovisse, ut lex vult: "sed seniorum
traditionem, et hominum præcepta sequentes," adulterate legem, perinde
ac si non esset data vir et dominus eorum virginitatis. Fortasse autem
eos quoque innuit esse alienis mancipatos cupiditatibus, propter quas
assidue quoque servientes peccatis, vendebantur alienigenis. Nam apud
Judæos non erant admissæ communes mulieres: verum prohibitum erat
adulterinm. Qui autem dicit: "Uxorem duxi, non possum venire," [2605]
ad divinam coenam, est quidera exemplum ab eos arguendos, qui propter
voluptates abscedunt a divino mandato: alioquin nec qui justi fuere
ante adventum, nec qui post adventum uxores duxerunt, servabuntur,
etiamsi sint apostoli. Quod si illud attulerint, quod propheta quoque
dicit: "Inveteravi inter omnes inimicos meos," [2606] per inimicos
peccata intelligant. Unum quoddam autem est peccatum, non matrimonium,
sed fornicatio: alioqui generationem quoque dicunt peccaturn, et
creatorera generationis.
Caput XIII.--Julii Cassiani Hæretici Verbis Respondet; Item Loco Quem Ex
Evangelio Apocrypho Idem Adduxerat.
Talibus argumentis utitur quoque Julius Cassianus, [2607] qui fixit
princeps sectæ Docetarum. Inopere ceete De continentia, vel De
castitate, his verbis dicit: "Nec dicat aliquis, quod quoniam talia
habemus membra, ut aliter figurata sit femina, aliter vero masculus:
illa quidera ad suscipiendum, hic vero ad seminandum, concessam esse a
Deo consuetudinem. Si enim a Deo, ad quem tendimus, essethæc
constitutio, non beatos dixisset esse eunuchos; neque propheta
dixisset, eos `non esse arborem infrugiferam; [2608] transferens ab
arbore ad hominem, qui sua sponte et ex instituto se castrat tall
cogitatione." Et pro impia opinione adhuc decertans, subjungit:
"Quomodo autem non jure quis reprehenderit Servatorem, si nos
transformavit, et ab errore liberavit, eta conjunctione membrorum, et
additamentorum, et pudendomm?" in hoc eadem decernens cure Tatiano:
hic autem prodiit ex schola Valentini. Propterea dicit Cassianus:
"Cure interrogaret Salome, quando cognoscentur, ea, de quibus
interrogabat, ait Dominus: Quando pudoris indumentum conculcaveritis,
et quando duo facta fuerint unum, et masculum cure femina, nec
masculum nec femineum." Primum quidera, in nobis traditis quatuor
Evangeliis non habemus hoc dictum, sed in eo, quod est secundum
Ægyptios. Deinde mihi videtur ignorare, iram quidera, masculam
appetitionem; feminam vero, significare cupiditatem: quorum
operationera poenitentia et pudor consequuntur. Cure quis ergo neque
iræneque cupiditati obsequens, quæ quidera et consuetudine et mala
educatione auctæ, obumbrant et contegunt rationem, sed quæ ex iis
proficiscitur exuens caliginem, et pudore affectus ex poenitentia,
spiritum animam unierit in obedientia Logi seu rationis; tunc, ut ait
Paulus, "non inest in nobis nec masculus, nec femina." Recedens enim
anima ab ea figura, qua discernitur masculus et femina, traducitur ad
unionem, cum ea nutrum sit. Existimat autem hic vir præ clarus plus,
quam par sit, Platonice, animain, cure sit ab initio divina,
cupidirate effeminatam, huc venire ad generationem et interitum.
Caput XIV.--2 Cor. xi. 3, Et Eph. iv. 24, Exponit.
Jam vero vel invitum cogit Paulam generationem ex deceptione deducere,
cure dicit: "Vereor autem, ne sicut serpens Evam decepit, corrupti
sint sensus vestri a simplicitate, quæ est in Christo." [2609] Seal
certum est, Dominum quoque "venisse" ad ea, "quæ aberraverant." [2610]
Aberraverunt autem, non ab alto repetita origine in eam, quæ hic est,
generationem (est enim generatio creatura Omnipotentis, qui nunquam ex
melioribus ad deteriora deduxerit animam); sed ad eos, qui sensibus
seu cogitationibus aberraverant, ad nos, inquam, venit Servator: qui
quidem ex nostra in præceptis inobedientia corrupti sunt, dum nimis
avide voluptatem persequeremur; cum utique protoplastus noster ternpus
prævenisset, et ante debitum tempus matrimonii gratiam appetiisset et
aberrasset: quoniam "quicunque aspicit mulierem ad concupiscendum eam,
jam moechatus est eam" [2611] ut qui voluntatis tempus non
exspectaverit. Is ipse ergo erat Dominus, qui tunc quoque damnabat
cupiditatem, quæ prævenit matrimonium. Cum ergo dicit Apostolus:
"Induite novum hominem, qui secundum Deum creatur," [2612] nobis
dicit, qui ab Omnipotentis voluntate efficti sumus, sicut sumus
efficti. "Veterem" autem dixit, non rescipiens ad generationem et
regenerationem, sed ad vitam inobedientiæ et obedienti regeneraæ.
"Pelliceas" autem "tunicas" [2613] existimat Cassianus esse corpora:
in quo postea et eum, et qui idem cum eo sentiunt, aberrasse
ostendemus, cure de ortu hominis, iis consequenter, quæ prius dicenda
sunt, aggrediemur expositionem. "Quoniam, inquit, qui a terrenis
reguntur, et generant, et generantur: Nostra autem conversatio est in
coelo, ex quo etiam Salvatorem exspectamus." [2614] Recte ergo nos hæ
quoque dicta esse scimus, quoniam ut hospites et advencta essæ
peregrinantes debemus vitam instituere; qui uxorem habent, ut non
habentes; qui possident, ut non possidentes; qui liberos procreant, ut
mortales gignentes, ut relicturi possessiones, ut etiam sine uxore
victuri, si opus sit; non cum immodico actione, et animo excelso.
Caput XV.--1 Cor. vii. 1; Luc. xiv. 26; Isa. lvi. 2, 3, Explicat.
Et rursus cure dicit: "Bonum est homini uxorem non tangere, sed
propter fornicationes unusquisque suam uxorem habeat;" [2615] id
veluti exponens, rursus dicit: "Ne vos tentet Satanas." [2616] Non
enim iis, qui continenter utuntur matrimonio propter solam liberorum
procreationem, dicit, "propter intemperantiam;" sed iis, qui finem
liberorum procreationis cupiunt transilire: ne, cure nimium annuerit
noster adversarius, excitet appetitionem ad alienas voluptates.
Fortasse autem quoniam iis, qui juste vivunt, resistit propter
æmulationem, et adversus eos contendit, volens eos ad suos ordines
traducere, per laboriosam continentiam eis vult præbere occasionera.
Merito ergo dicit: "Melius est matrimonio jungi quam uri," [2617] ut
"vir reddat debiturn uxori, et uxor viro, et ne frustrentur invicem"
[2618] hoc divino ad generationera dato auxilio. "Qui autem, inquiunt,
non oderit patrem, vel matrem, vel uxorem, vel filios, non potest meus
esse discipulus." [2619] Non jubet odisse proprium genus: "Honora"
enim, inquit, "patrein et matrein, ut tibi bene sit:" [2620] sed ne
abducaris, inquit, per appetitiones a ratione alienas, sed neque
civilibus moribus conformis fias. Domus enim constat ex genere,
civitates autem ex domibus; quemadmodum Paulus quoque eos, qui
occupantur in matrimonio, "mundo dixit placere." [2621] Rursus dicit
Dominus: "Qui uxorem duxit, ne expellat; et qui non duxit, ne ducat;"
[2622] qui ex proposito castitatis professus est uxorem non ducere
maneat cælebs. Utrisque ergo idem Dominus per prophetam Isaiam
convenientes dat promissiones sic dicens: "Ne dicat eunuchus: Sum
lignum aridum;" hæc enim dicit Dominus eunuchis: "Si custodieritis
sabbata mea, et feceritis quæ cunque pruodæcipio, dabo vobis locum
meliorem filiis et filiabus." [2623] Non sola enim justificat
castitas, sed nec sabbatum eunuchi, nisi fecerit mandata. Infert autem
iis, qui uxoremduxerunt, et dicit: "Electi mei non laborabunt in
vanum, neque procreabunt filios in exsecrationem, quiâ semen est
benedictum a Domino." [2624] Ei enim, qui secundum Logon filios
procreavit et educavit, et erudivit in Domino, sicut etiam ei, qui
genuit per veram catechesim et institutionem, merces quædam est
proposita, sicut etiam electo semini. Alii autem "exsecrationem"
accipiunt esse ipsam liberorum procreationem, et non intelligunt
adversus illos ipsos ea dicere Scripturam. Qui enim sunt revera electi
Domini, non dogmata decernunt, nec filios progignunt, qui sunt ad
exsecrationem, et hæreses. Eunuchus ergo, non qui per vim excisas
habet partes, sed nec qui cælebs est, dictus est, sed qui non gignit
veritatem. Lignum hic prius erat aridum; si autem Logo obedierit, et
sabbata custodieri, per abstinentiam a peccatis, et fecerit mandata
erit honorabilior iis, qui absque recta vitæ institutione solo sermone
erudiuntur. "Filioli, modicum" adhuc sum vobiscum," [2625] inquit
Magister. Quare Paulus quoque scribens ad Galatas, dicit: "Filioli
mei, quos iterum parturio, donec formetur in vobis Christus." [2626]
Rursus ad Corinthios scribens: "Si enim decies mille pædagogos,"
inquit, "habeatis in Christo, sed non multos patres. In Christo enim
per Evangelium ego vosgenui." [2627] Propterea "non ingrediatur
eunuchus in Ecclesiam Dei," [2628] qui est sterilis, et non fert
fructum, nec vitro institutione, nec sermone. Sed "qui se" quidem
"castrarunt" ab omni peccato "propter regnum coelorum," [2629] ii sunt
beati, qui a mundo jejunant.
Caput XVI.--Jer. xx. 14; Job xiv. 3; Ps. l. 5; 1 Cor. ix. 27, Exponit.
"Exsecranda" autem "dies in qua natus sum, et ut non sit optanda,"
[2630] inquit Jeremias: non absolute exsecrandam dicens generationem,
sed populi peccata ægre ferens et inobedientiam. Subjungit itaque:
"Cur enim natus sum ut viderem labores et dolores, et in perpetuo
probro fuerunt dies mei?" [2631] Quin etiam omnes, qui prædicabant
veritatem, propier eorum, qui audiebant, inobedientiam, quæ rebantur
ad poenam, et veniebant in periculum. "Cur enim non fuit uterus matris
meæ sepulcrum, ne viderem affiictionem Jacob et laborera generis
Isræl?" [2632] ait Esdras propheta. "Nullus est a sorde mundus," ait
Job, "nee si sit quidera una dies vita ejus." [2633] Dicant ergo
nobis, ubi fornicatus est infans natus? vel quomodo sub Adæcecidit
exsecrationem, qui nihil est operatus? Restat ergo eis, ut videtur,
consequenter, ut dicant malam esse generationem, non solum corporis,
sed etiam animæ, per quam exsistit corpus. Et quando dixit David: "In
peccatis conceptus sum, et in iniquitatibus concepit me mater mea:"
[2634] dicit prophetice quidem matrem Evam; sed Eva quidem fuit "mater
viventium;" et si is "in peccatis fuit conceptus," at non ipse in
peccato, neque vero ipse peccatum. Utrum vero quicunque etiam a
peccato ad fidem convertitur, a peccandi consuetudine tanquam a
"matre" converti dicatur ad "vitam," feret mihi testimonium unus ex
duodecim prophetis, qui dixit: "Si dedero primogenita pro impietate
fructum yeniris mei, pro peccatis animæ meæ." [2635] Non accusat eum,
qui dixit: "Crescite et multiplicamini:" [2636] sed primos post
generationera motus, quorum tempore Deum non cognoscimus, dicit
"impietates." Si quis autem ea ratione dicit malam generationem, idem
eam dicat bonam, quatenus in ipso veritatem cognoscimus. "Abluamini
juste, et ne peccetis. Ignorationem enim Dei quidam habent," [2637]
videlicet qui peccant. "Quoniam nobis est colluctatio non adversus
camem et sanguinere, sed adversus spiritalia." [2638] Potentes autem
sunt ad tentandum "principes tenebrarum hujus mundi," et ideo datur
venia. Et ideo Paulus quoque: "Corpus meum," inquit, "castigo, et in
servitutem redigo; quoniam qui certat, omnia continet," hoc est, in
omnibus continet, non ab omnibus abstinens, sed continenter utens iis,
quæ utenda judicavit, "illi quidera ut corruptibilem coronam
accipiant; nos autem ut incorruptibilem," [2639] in lucta vincentes,
non autem sine pulvere coronam accipientes. Jam nonnulli quoque
præferunt viduam virgini, ut qua, quam experta est, voluptatem magno
animo contempserit.
Caput XVII.--Qui Nuptias Et Generationem Malas Asserunt, II Et Dei
Creationem Et Ipsam Evangelii Dispensationem Vituperant.
Sin autem malum est generatio, in malo blasphemi dicant fuisse Dominum
qui fuit particeps generationis, in malo Virginera quæ genuit. Hei
mihi! quot et quanta mala! Dei voluntatera maledictis incessunt, et
mysterium creationis, dum invehuntur in generationera. Et hinc
"Docesin" fingit Cassianus; hinc etiam Marcioni, et Valentino quoque
est corpus animale; quoniam homo, inquiunt, operam dans veneri,
"assimilatus est jumentis." [2640] Atqui profecto, cum libidine vere
insaniens, aliena inire voluerit, tunc revera, qui talis est,
efferatur: "Equi in feminas furentes facti sunt, unusquisque hinniebat
ad uxorem proximi sui." [2641] Quod si dicat serpentera, a brutis
animantibus accepta consilii sui ratione, Adamo persuasisse ut cum Eva
coire consentiret, tanquam alioqui, ut quidam existimant, protoplasti
hac natura usuri non fuissent: rursus vituperatur creatio, ut quæ
rationis expertium animantium natura homines fecerit imbecilliores,
quorum exempla consecuti sunt, qui a Deo primi formati fuere. Sin
autem natura quidem eos sicut bruta deduxit ad filiorum procreationem;
moti autem sunt citius quam oportuit, fraude inducti, cura adhuc
essent juvenes; justum quidera est Dei judicium in eos qui non
exspectarunt ejus voluntatera: sancta est autem generatio, per quam
mundus consistit, per quam essentiæ, per quara naturæ, per quam
angeli, per quam potestates, per quam animæ, per quam præcepta, per
quam lex, per quam Evangelium, per quam Dei cognitio. "Et omnis caro
fenum, et omnis gloria ejus quasi flos feni; et fenum quidem
exsiccatur, flos autem decidit, sed verbum Domini manet," [2642] quod
unxit artimam et uniit spiritui. Quomodo autem, qure est in Ecclesia
nostra, [2643] oeconomia ad finem perduci potuisset absque corpore,
cum etiam ipse, qui est caput Ecclesire, in came quidem informis et
specie carens vitam transiit, ut doceret nos respicere ad naturam
divinæ causespicere ad naturam divinnsiit, æinformem et incorpoream?
"Arbor enim vitæ," inquit prophem, "est in bono desiderio," [2644]
docens bona et munda desideria, quæ sunt in Domino vivente. Jam vero
volunt viri cure uxore in matrimonio consuetudinem, quæ dicta est
"cognitio," esse peccatum: eam quippe indicari ex esu "ligni boni et
mali," [2645] per significationem hujus vocabuli "cognovit," [2646]
quæ mandati tmnsgressionem notat. Si autem hoc im est, veritatis
quoque cognitio, est esus ligni vitre. Potest ergo honestum ac
moderatum matrimonium illius quoque ligni esse particeps. Nobis autem
prius dictum est, quod licet bene et male uti matrimonio; et hoc est
lignum "cognitionis," si non transgrediamur leges matrimonii. Quid
vero? annon Servator noster, sicut animam, ita etiam corpus cumvit ab
affectionibus? Neque vero si esset caro inimica animæ, inimicam per
sanitatis restitutionem advenus ipsam muniisset. "Hoc autem dico,
fratres, quod caro et sangnis regnum Dei non possunt possidere, neque
corruptio possidet incorruptionem." [2647] Peccatun enim, cure sit
"corruptio," non potest babere societatem cure incorruptione," quæ est
justitia. "Adeo stulti," inquit, "estis? cure spiritu coeperitis, nunc
came consummamini." [2648]
Caput XVIII.--Duas Extremas Opiniones Esse Vitandas: Primam Illorum Qui
Creatoris Odio a Nuptiis Abstinent; Alteram Illorum Qui Hinc Occasionem
Arripiunt Nefariis Libidinibus Indulgendi.
Justitiam ergo et salutis harmoniam, quæ est veneranda firmaque, alii
quidem, ut ostendimus, nimium intenderunt, blaspheme ac maledice cure
quavis impietate suscipientes continentiam; cure pie liceret
castitatem, qu secundum sanam regulam instituitur, eligere; gratias
quidem agendo propter datam ipsis gratiam, non habendo antem odio
creatumm, neque eos aspernando, qui juncti sunt matrimonio; est enim
creatus mundus, cream est etiam castitas; ambo autem agant gratias in
iis, in quibus sunt collocati, si modo ea quoque norunt, in quibus
sunt collocati. Alii autem effrenati se petulanter et insolenter
gesserunt, revem "effecti equi in feminas insanientes, et ad
proximorum suorum uxores hinnientes;" [2649] ut quiet ipsi contineri
non possint, et proximis suis persuadeant ut dent operam voluptati;"
infeliciter illas audientes Scriptums: "Quæ tibi obtigit, partem pone
nobiscum, crumenam autem unam possideamus communem, et unum fiat nobis
marsupium." [2650] Propter eos idem propheta dicit, nobis consulens:
"Ne ambulaveris in via cum ipsis, declixia pedem tuum a semitis eorum.
Non enim injuste tenduntur retia pennatis. Ipsi enim, cure sint
sanguinum participes, thesauros malorum sibi recondunt;" [2651] hoc
est, sibi affectantes immunditiam, et proximos similia docentes,
bellatores, percussores caudis suis, [2652] ait propheta, quas quidem
Græci kerkous appellant. Fuerint autem ii, quos significat prophetia,
libidinosi intemperantes, qui sunt caudis suis pugnaces, tenebrarum
"irreque filii," [2653] erede polluti, manus sibi afferentes, et
homicidæ propinquorum. "Expurgate ergo vetus fermentum, ut sitis novo
conspersio," [2654] nobis exclamat Apostolus. Et rursus, propter
quosdam ejusmodi homines indignans, præcipit, "Ne conversari quidem,
si quis frater nominetur vel fornicator, vel avarus, vel idololatra,
vel maledicus, vel ebriosus, vel raptor; cum eo, qui est talis, ne una
quidem comedere. Ego enim per legem legi mortuus sum," inquit; "ut Deo
vivare, cum Christo sum crucifixus; vivo autem non amplius ego," ut
vivebam per cupiditates; "vivit autem in me Christus," caste et beate
per obedientiam præceptorum. Quare tune quidem in came vivebam
camaliter: "quod autem nunc vivo in carne, in fide vivo Filii Dei."
[2655] --"In viam gentium ne abieritis, et ne ingrediamini in urbem
Samaritanorum," [2656] a contraria vitæ institutione nos dehortans
dicit Dominus; quoniam "Iniquorum virorum mala est conversatio; et hæ
sunt vitæ omnium, qui ea, quæ sunt iniqua, efficiunt." [2657] --"Væ
homini illi," inquit Dominus; "bonum esset el, si non natus esset,
quam ut unum ex electis meis scandalizaret. [2658] Melius esset, ut ei
mola circumponeretur, et in mari demergeretur, quam ut unum ex meis
perverteret. [2659] Nomen enim Dei blasphematur propter ipsos." [2660]
Unde præ clare Apostolus: "Scripsi," inquit, "vobis in epistola, non
conversari cure fornicatoribus," [2661] usque ad illud: "Corpus autem
non fornicationi, sed Domino, et Dominus corpori." [2662] Et quod
matrimonium non dicat fomicationem, ostendit eo, quod subiungit: "An
nescitis, quod qui adhæret meretrici, unum est corpus?" [2663] An
meretricem quis dicet virginem, priusquam nubat? "Et ne fraudetis,"
inquit, "vos invicem, nisi ex consensu ad tempus:" [2664] per
dictionem, "fraudetis," ostendens matrimonii debitum esse liberorum
procreationem: quod quidem in iis, quæ præcedunt, ostendit, dicens:
"Mulieri vir debitum reddat; similiter autem mulier quoque viro;"
[2665] post quam exsolutionem, in domo custodienda, et in ea quæ est
in Christo fide, adjutrix est. Et adhuc apertius, dicens: "Iis, qui
sunt juncti matrimonio, præcipio, inquit, non ego, sed Dominus, uxorem
a viro non sepamri; sin autem separata fuerit, maneat innupta, vel
viro reconcilietur; et virum uxorem non dimittere. Reliquis autem dico
ego, non Dominus: Si quis frater," [2666] usque ad illud: "Nunc autem
sancta est." [2667] Quid autem adhæc dicunt, qui in legem invehuntur,
et in matrimonium, quasi sit solum a lege concessum, non autem etiam
in Novo Testamento? Quid ad has leges latas possunt dicere, qui
sationem abhorrent et generationem? cure "episcopum" quoque, "qui
domui recte præsit," [2668] Ecclesiquoæ ducem constituat; domum autem
Dominicam "imius mulieris" constituat conjugium. [2669] "Omnia" ergo
dicit esse "munda mundis; pollutis autem et infidelibus nihil est
mundum, sed polluta est eorum et mens, et conscientia." [2670] De ea
autem voluptate, quæ est præter regulam: "Ne erretis," inquit; "nec
fornicatores, nec idololatræ, nec adulteri, nec molles, nec masculorum
concubitores, neque avari, neque fures, neque ebnosi, neque maledici,
nec raptores, regnum Dei possidebunt; et nos quidem abluti sum us,"
[2671] qui in his eramus; qui autem in hanc tingunt intemperantiam, ex
temperantia in fornicationem baptizant, voluptatibus et affectibus
esse indulgendum decernentes, incontinentes ex moderatis fieri
docentes, et in spe sua membrorum suorum impudentiæ affixi; ut a regno
Dei abdicentur, non autem ut inscribantur, qui ad eos ventitant,
efficientes; sub falso nominatæ cognitionis titulo, eam, qu, efficiæ
ad exteriores ducit tenebras, viam ingredientes. "Quod reliquum est,
fratres, quæcuque vera, quæcunque honesta, quæcunque justa, quatres,
quam æcunque casta, quæcunque amabilia, ques, æcunque bonbilia, ques,
quam ingreæ famue bonbilia, ques, quam ingredientæ; si qua virtus, et
si qua laus, ea considerate; quæ et didicistis; quæ etiam accepistis
et audiistis et vidistis in me, ea facite; et Deus pacis erit
vobiscum." [2672] Et Petrus similia dicit in Epistola: "Ut fides
vestra et spes sit in Deum, cure animas vestras castas effeceritis in
obedientia veritatis;" [2673] quasi filii obedientiæ, non configurati
prioribus desideriis, quæ fuerunt in ignorantia; sed secundum eum, qui
vocavit vos, sanctum, et ipsi sancti sitis in omni conversatione.
Quoniam scriptum est: "Sancti eritis, quoniam ego sanctus sum." [2674]
Verumtamen quæ adversus eos, qui cognitionem falso nomine simulant,
necessario suscepta est a nobis disputatio; nos longius, quam par sit,
abduxit, et omtionem effecit prolixiorem. Unde tertius quoque liber
Stromateus eorum, quæ sunt de vera philosophia, commentariorum, hunc
finem habeat.
Elucidations.
I.
(See p. 381, [56]cap. i.)
In his third book, Clement exposes the Basilidians and others who
perverted the rule of our Lord, which permissively, but not as of
obligation, called some to the self-regimen of a single life, on
condition of their possessing the singular gift requisite to the same.
True continence, he argues, implies the command of the tongue, and all
manner of concupiscence, such as greed of wealth, or luxury in using
it. If, by a divine faculty and gift of grace, it enables us to
practice temperance, very well; but more is necessary. As to marriage,
he states what seems to him to be the truth. We honour celibate
chastity, and esteem them blest to whom this is God's gift. We also
admire a single marriage, and the dignity which pertains to one
marriage only; admitting, nevertheless, that we ought to compassionate
others, and to bear one another's burdens, lest any one, when he
thinks he stands, should himself also fall. The apostle enjoins, with
respect to a second marriage, "If thou art tempted by concupiscence,
resort to a lawful wedlock."
Our author then proceeds to a castigation of Carpocrates, and his son
Epiphanes, an Alexandrian on his father's side, who, though he lived
but seventeen years, his mother being a Cephallenian, received divine
honours at Sama, where a magnificent temple, with altars and shrines,
was erected to him; the Cephallenians celebrating his apotheosis, by a
new-moon festival, with sacrifices, libations and hymns, and
convivialities. This youth acquired, from his father, a knowledge of
Plato's philosophy and of the circle of the sciences. He was the
author of the jargon about monads, [2675] of which see Irenæus; and
from him comes the heresy of those subsequently known as
Carpocratians. He left a book, De Justitia, in which he contends for
what he represents as Plato's idea of a community of women in sexual
relations. Justly does our author reckon him a destroyer alike of law
and Gospel, unworthy even of being classed with decent heretics; and
he attributes to his followers all those abominations which had been
charged upon the Christians. This illustrates the terrible necessity,
which then existed, of drawing a flaming line of demarcation between
the Church, and the wolves in sheeps' clothing, who thus dishonoured
the name of Christ, by associating such works of the devil with the
adoption of a nominal discipleship. It should be mentioned that
Mosheim questions the story of Epiphanes. (See his Hist. of the First
Three Centuries, vol. i. p. 448.)
II.
(See p. 383, cap. ii. [57]note 1.)
The early disappearance of the Christian agapæ may probably be
attributed to the terrible abuse of the word here referred to, by the
licentious Carpocratians. The genuine agapæ were of apostolic origin
(2 Pet. ii. 13; Jude 12), but were often abused by hypocrites, even
under the apostolic eye (1 Corinthians 11:21). In the Gallican Church,
a survival or relic of these feasts of charity is seen in the pain
béni; and, in the Greek churches. in the antidoron or eulogiæ
distributed to non-communicants at the close of the Eucharist, from
the loaf out of which the bread of oblation is supposed to have been
cut.
III.
(See p. 383, [58]note 3.)
Next, he treats of the Marcionites, who rejected marriage on the
ground that the material creation is in itself evil. Promising
elsewhere to deal with this general false principle, he refutes
Marcion, and with him the Greeks who have condemned the generative law
of nature, specifying Heraclitus, Empedocles, the Sibyl, Homer, and
others; but he defends Plato against Marcion, who represents him as
teaching the depravity of matter. He proceeds to what the dramatists
have exhibited of human misery. He shows the error of those who
represent the Pythagoreans as on that account denying themselves the
intimacies of conjugal society; for he says they practiced this
restraint, only after having given themselves a family. He explains
the prohibition of the bean, by Pythagoras, on the very ground, that
it occasioned sterility in women according to Theophrastus. Clement
expounds the true meaning of Christ's words, perverted by those who
abstained from marriage not in honour of encraty, but as an insane
impeachment of the divine wisdom in the material creation.
IV.
(See p. 385, [59]note 3.)
He refutes the Carpocratians, also, in their slanders against the
deacon Nicolas, showing that the Nicolaitans had abused his name and
words. Likewise, concerning Matthias, he exposes a similar abuse. He
castigates one who seduced a maiden into impurity by an absurd
perversion of Scripture, and thoroughly exposes this blasphemous abuse
of the apostolic text. He subjoins another refutation of one of those
heretics, and allows that some might adopt the opinion of his dupes,
if, as the Valentinians would profess, only spiritual communion were
concerned.
Seeing, however, that these heretics, and the followers of Prodicus,
who wrongfully call themselves gnostics, claimed a practical
indulgence in all manner of disgusting profligacies, he convicts them
by arguments derived from right reason and from the Scriptures, and by
human laws as well. Further, he exposes the folly of those who
pretended that the less honourable parts of man are not the work of
the Creator, and overwhelms their presumption by abundant argument,
exploding, at the same time, their corruptions of the sacred text of
the Scriptures.
V.
(See p. 388, [60]note 3.)
To relieve himself of a more particular struggle with each individual
heresy, he proceeds to reduce them under two heads: (1) Those who
teach a reckless mode of life (adiaphoros zen), and (2) those who
impiously affect continence. To the first, he opposes the plain
propriety and duty of a decorous way of living continently; showing,
that as it cannot be denied that there are certain abominable and
filthy lusts, which, as such, must be shunned, therefore there is no
such thing as living "indifferently" with respect to them. He who
lives to the flesh, moreover, is condemned; nor can the likeness and
image of God be regained, or eternal life be ensured, save by a strict
observance of divine precepts. Further, our author shows that true
Christian liberty consists, not, as they vociferate, in
self-indulgence, but, on the contrary, is founded in an entire freedom
from perturbations of mind and passion, and from all filthy lusts.
VI.
(See p. 389, [61]note 4.)
As to the second class of heretics, he reproves the contemners of
God's ordinance, who boast of a false continence, and scorn holy
matrimony and the creation of a family. He contends with them by the
authority of St. John, and first answers objections of theirs, based
on certain apocryphal sayings of Christ to Salome; next, somewhat
obscurely, he answers their notions of laws about marriage imposed in
the Old Law, and, as they pretend, abrogated in the New; thirdly, he
rebukes their perpetual clatter about the uncleanness of conjugal
relations; and, fourth, he pulverizes their arguments derived from the
fact, that the children of the resurrection "neither marry, nor are
given in marriage."
Then he gives his attention to another class of heretics boasting that
they followed the example of Christ, and presuming to teach that
marriage is of the devil. He expounds the exceptional celibacy of the
Messiah, by the two natures of the Godman, which need nothing but a
reverent statement to expose the fallacy of arguing from His example
in this particular, seeing He, alone, of all the sons of men, is thus
supreme over all considerations of human nature, pure and simple, as
it exists in the sons of Adam. Moreover, He espoused the Church, which
is His wife. Clement expounds very wisely those sayings of our Lord
which put honour upon voluntary celibacy, where the gift has been
imparted, for His better service.
And here let it be noted, how continually the heresies of these times
seem to turn on this matter of the sexes. It is impossible to cleanse
a dirty house, without raising a dust and a bad smell; and heathenism,
which had made lust into a religion, and the worship of its gods a
school of gross vice, penetrating all classes of society, could not be
exorcised, and give place to faith, hope and charity, without this
process of conflict, in which Clement distinguishes himself. At the
same time, the wisdom of our Lord's precepts and counsels are
manifest, in this history. Alike He taught the sanctity and
blessedness of marriage and maternity, and the exceptional blessedness
of the celibate when received as a gift of God, for a peculiar
ministry. Thus heathen morals were rebuked and castigated, womanhood
was lifted to a sphere of unwonted honour, and the home was created
and sanctified in the purity and chastity of the Christian wife; while
yet a celibate chastity was recognised as having a high place in the
Christian system. The Lord prescribes to all, whether married or
unmarried, a law of discipline and evangelical encraty. The Christian
homes of England and America may be pointed out, thank God, as
illustrating the divine wisdom; while the degraded monasteries of
Italy and Spain and South America, with the horrible history of
enforced celibacy in the Latin priesthood, are proofs of the unwisdom
of those who imported into the Western churches the very heresies and
abortive argumentations which Clement disdains, while he pulverizes
them and blows them away, thoroughly purging his floor, and burning up
this chaff.
VII.
(See p. 390, [62]note 16.)
Here it is specially important to observe what Clement demonstrates,
not only from the teachings of the apostles, of Elijah and Samuel and
the Master Himself, but, finally and irrefragably, from the apostolic
example. He names St. Peter here as elsewhere, and notes his memorable
history as a married man. [2676] He supposes St. Paul himself to have
been married; and he instances St. Philip the deacon, and his married
daughters, besides giving the right exposition of a passage which
Carpocrates had shamefully distorted from its plain significance.
VIII.
(See p. 391, [63]note 18.)
He passes to a demonstration of the superiority of Christian
continence over the sort of self-constraint lauded by Stoics and other
philosophers. God only can enable man to practice a genuine
continence, not merely contending with depraved lusts, but eradicating
them. Here follow some interesting examples drawn from the brahmins
and fakirs of India; interesting tokens, by the way, of the assaults
the Gospel had already made upon their strongholds about the Ganges.
IX.
(See, p. 392, [64]note 4.)
Briefly he explains another text, "Sin shall not have dominion over
you," which the heretics wrested from the purpose and intent of St.
Paul. He also returns to a passage from the apocryphal Gospel of the
Hebrews, and to the pretended conversation of Christ with Salome,
treating it, perhaps, with more consideration than it merits.
X.
(See p. 392, [65]note 11.)
But this Gospel of the Hebrews, and another apocryphal Gospel, that of
the Egyptians, may be worthy of a few words just here. Jones (On the
Canon, vol. i. p. 206) very learnedly maintains that Clement "never
saw it," nor used it for any quotation of his own. And, as for a
Gospel written in the Hebrew tongue, Clement could not read Hebrew;
the single citation he makes out of it, being, probably, at second
hand. Greatly to the point is the argument of Lardner, [2677]
therefore, who says, as settling the question of the value of these
books, "If Clement, who lived at Alexandria, and was so well
acquainted with almost all sorts of books, had (but a slight, or) no
knowledge at all of them, how obscure must they have been; how little
regarded by Catholic Christians."
XI.
(See p. 393, [66]note 5; also Elucidation xvii. p. 408, infra.)
Ingenious is Clement's exposition of that saying of our Lord, "Where
two or three are met together in my name," etc. He explodes a
monstrous exposition of the text, and ingeniously applies it to the
Christian family. The husband and the wife living in chaste matrimony,
and the child which God bestows, are three in sweet society, who may
claim and enjoy the promise. This reflects great light upon the
Christian home, as it rose, like a flower, out of the "Church in the
house." Family prayers, the graces before and after meat, the hymn "On
lighting the lamps at eventide," and the complines, or prayers at
bedtime, are all the products of the divine contract to be with the
"two or three" who are met in His name to claim that inconceivably
precious promise. Other texts from St. Matthew are explained, in their
Catholic verity, by our venerable author.
XII.
(See p. 394, [67]note 1.)
He further expounds the Catholic idea of marriage, and rescues, from
heretical adulteration, the precept of Moses (Ex. xix. 15);
introducing a lucid parallel, with the Apostolic command, [2678] "Come
out from among them, and be separate," etc. He turns the tables on his
foul antagonists; showing them that this very law obliges the Catholic
Christian to separate himself alike from the abominations of the
heathen, and from the depraved heretics who abuse the word of God, and
"wrest the Scriptures to their own destruction." This eleventh chapter
of the third book abounds in Scriptural citations and expositions, and
is to be specially praised for asserting the purity of married life,
in connection with the inspired law concerning fasting and abstinence
(1 Cor. vii. 3-5), laid down by the reasonably ascetic St. Paul.
XIII.
(See p. 396, [68]note 5.)
The melancholy example of Tatian is next instanced, in his departures
from orthodox encraty. Against poor Tatian's garrulity, he proves the
sanctity of marriage, alike in the New and the Old Testaments. A
curious argument he adduces against the ceremonial washing prescribed
by the law (Lev. xv. 18), but not against the same as a dictate of
natural instinct. He considers that particular ceremonial law a
protest against the polygamy which God tolerated, but never
authorized, under Moses; and its abrogation (i.e., by the Synod of
Jerusalem), is a testimony that there is no uncleanness, whatever, in
the chaste society of the married pair, in Christ. He rescues other
texts from the profane uses of the heretics, proving that our duty to
abstain from laying up treasures here, merely layouts the care of the
poor and needy; and that the saying, that "the children of the kingdom
neither marry nor are given in marriage," respects only their estate
after the resurrection. So the command about "caring for the things of
God," is harmonized with married life. But our author dwells on the
apostle's emphatic counsels against second marriages. It is noteworthy
how deeply Clement's orthodoxy has rooted itself in the Greek
churches, where the clergy must be once married, but are not permitted
to marry a second time.
A curious objection is met and dismissed. The man who excused himself
"because he had married a wife," was a great card for heretical
manipulations; but no need of saying that Clement knows how to turn
this, also, upon their own hands.
XIV.
(See p. 398, [69]note 8.)
Julius Cassianus (assigned by Lardner to a.d. 190) was an Alexandrian
Encratite, of whom, whatever his faults, Clement speaks not without
respect. He is quoted with credit in the Stromata (book i. cap. xxi.
p. 324), but comes into notice here, as having led off the school of
Docetism. But Clement does not treat him as he does the vulgar and
licentious errorist. He reproves him for his use of the Gospel
according to the Egyptians, incidentally testifying to the Catholic
recognition of only four Gospels. He refutes a Platonic idea of
Cassian, as to the pre-existence of the soul. Also, he promises a full
explanation, elsewhere, of "the coats of skins" (which Cassian seems
to have thought the flesh itself), wherewith Adam and Eve were
clothed. Lardner refers us to Beausobre for a curious discussion of
this matter. Clement refutes a false argument from Christ's hyperbole
of hatred to wife and children and family ties, and also gives lucid
explanations of passages from Isaiah, Jeremiah, and Ezra, which had
been wrested to heretical abuse. In a similar manner, he overthrows
what errorists had built upon Job's saying, "who can bring a clean
thing out of the unclean;" as also their false teachings on the texts,
"In sin hath my mother conceived me," "the fruit of my body for the
sin of my soul," and the apostolic instance of the athlete who is
"temperate in all things."
XV.
(See p. 400, [70]cap. xvii. and 401, [71]note 2.)
He proclaims the purity of physical generation, because of the
parturition of the Blessed Virgin; castigating the docetism of
Cassian, who had presumed to speak of the body of Jesus as a phantasm,
and the grosser blasphemies of Marcion and Valentinus, equally
destructive to the Christ of the Gospel. [2679] He overturns the whims
of these latter deceivers, about Adam's society with his wife, and
concludes that our Lord's assumption of the flesh of His mother, was a
sufficient corroboration of that divine law by which the generations
of mankind are continued.
XVI.
(See p, 402, [72]note 8.)
From all which Clement concludes that his two classes of heretics are
alike wanderers from Catholic orthodoxy; whether, on the one hand,
under divers pretexts glorifying an unreal continence against
honourable marriage, or, on the other, persuading themselves as
speciously to an unlimited indulgence of their sinful lusts and
passions. Once more he quotes the Old Testament and the New, which
denounce uncleanness, but not the conjugal relations. He argues with
indignation upon those who degrade the estate to which a bishop is
called as "the husband of one wife, ruling his own house and children
well." Then he reverts to his idea of "the two or three," maintaining
that a holy marriage makes the bishop's home "a house of the Lord"
(see note 75, p. 1211, ed. Migne). And he concludes the book by
repeating his remonstrance against the claim of these heretics to be
veritable Gnostics,--a name he will by no means surrender to the
enemies of truth.
XVII.
([73]On Matt. xviii. 20, p. 393; and, see Elucidation XI, supra.)
To the interpretation I have thought preferable, and which I ventured
to enlarge, it should be added that our author subjoins others,
founded on flesh, soul, and spirit; on vocation, election, and the
Gnostic accepting both; and on the Jew and the Gentile, and the Church
gathered from each race.
Over and over again Clement asserts that a life of chaste wedlock is
not to be accounted imperfect.
On the celibate in practice, see Le Célibat des Prêtres, par l'abbé
Chavard, Genèva, 1874.
XVIII.
The Commentaria of Le Nourry have been my guide to the brief analysis
of these Elucidations, though I have not always allowed the learned
Benedictine to dictate an opinion, or to control my sense of our
author's argument.
Footnotes
[2440] After much consideration, the Editors have deemed it best to
give the whole of this book in Latin. [In the former Book, Clement has
shown, not without a decided leaning to chaste celibacy, that marriage
is a holy estate, and consistent with the perfect man in Christ. He
now enters upon the refutation of the false-Gnostics and their
licentious tenets. Professing a stricter rule to begin with, and
despising the ordinances of the Creator, their result was the grossest
immorality in practice. The melancholy consequences of an enforced
celibacy are, here, all foreseen and foreshown; and this Book, though
necessarily offensive to our Christian tastes, is most useful as a
commentary upon the history of monasticism, and the celibacy of
priests, in the Western churches. The resolution of the Edinburgh
editors to give this Book to scholars only, in the Latin, is probably
wise. I subjoin a succint analysis, in the elucidations.]
[2441] Matt. xix. 11, 12.
[2442] Matt. xix. 11, 12.
[2443] 2 Cor. ix. 13, 15.
[2444] Gal. vi. 2.
[2445] 2 Cor. x. 12.
[2446] 1 Cor. vii. 9.
[2447] Vid. Irenæum, lib. i. c. 2, p. 51.
[2448] Ex. xx. 13.
[2449] Matt. v. 28.
[2450] Ex. xx. 17.
[2451] Deut. xxii. 22.
[2452] [[74]Elucidation II.]
[2453] Jude 8-17.
[2454] [[75]Elucidation III.]
[2455] Rom. vii. 24.
[2456] Matt. viii. 22; Luke ix. 60.
[2457] Matt. vi. 24; Luke xvi. 13.
[2458] [[76]Elucidation IV.]
[2459] Matt. v. 24; Luke vi. 30.
[2460] Eph. iv. 20-24.
[2461] Eph. v. 1-4.
[2462] Eph. v. 5-11.
[2463] Rom. vi. 16.
[2464] Num. xxv. 8; 1 John i. 6, 7.
[2465] Matt. v. 20.
[2466] Dan. i. 1.
[2467] Ps. cxviii. 9.
[2468] Jer. x. 2.
[2469] Luke xi. 40.
[2470] Matt. v. 25.; Luke xii. 58.
[2471] Matt. v. 16.
[2472] Gen. i. 28, ix. 1.
[2473] Gen. i. 29; ix. 2, 3.
[2474] Ex. xxi. 24.
[2475] Ex. xxii. 1.
[2476] Deut. vi. 5.
[2477] Deut. xxvii. 15.
[2478] Mal. iii. 15.
[2479] Jer. xii. 1.
[2480] Rom. iii. 8.
[2481] Mal. ii. 17.
[2482] [[77]Elucidation V.]
[2483] 1 Cor. vi. 13, x. 23.
[2484] Gal. v. 13.
[2485] John iii. 3.
[2486] Col. ii. 11.
[2487] Col. iii. 4, 10.
[2488] 1 John. ii. 4.
[2489] [[78]Elucidation VI.]
[2490] 1 John ii. 18, 19.
[2491] Matt. v. 17.
[2492] Matt. xix. 6; Mark. x. 9.
[2493] 1 Cor. vii. 14.
[2494] Matt. xix. 3; Mark x. 2.
[2495] Matt. xxii. 30; Mark xii. 23; Luke xx. 35.
[2496] 1 Cor. vi. 13.
[2497] Rom. xiv. 17.
[2498] Jas. iv. 6; 1 Pet. v. 5
[2499] Matt. xix. 6; Mark x. 9.
[2500] Matt. xxiv. 37; Luke xvii. 28.
[2501] Luke xviii. 8.
[2502] Matt. xxiv. 19; Mark xiii. 17; Luke xxi. 23.
[2503] Acts i. 7.
[2504] Matt. xix. 11, 12.
[2505] Matt. xix. 10, 11.
[2506] 1 Tim. iv. 1, 3.
[2507] Col. ii. 18, 23.
[2508] 1 Cor. vii. 27.
[2509] 1 Cor. vii. 2, 5.
[2510] Rom. xiv. 3.
[2511] Matt. xi. 18, 19.
[2512] [[79]Elucidation VII.]
[2513] 1 Cor. ix. 5.
[2514] [De disconissa primitiva, confer Bunsenium, apud Hippol., vol.
iii. p. 41.]
[2515] Rom. xiv. 17.
[2516] Matt. v. 42.
[2517] Matt. xxv. 35, 36.
[2518] Matt. xxv. 40.
[2519] Prov. xix. 17.
[2520] Prov. iii. 27.
[2521] Prov. iii. 3.
[2522] Prov. x. 4.
[2523] Prov. xiii. 8.
[2524] Matt. xix. 16; Mark x. 17; Luke xviii. 18.
[2525] Prov. xiii. 11.
[2526] Prov. xi. 23.
[2527] Ps. cxi. 9.
[2528] Matt. vi. 19.
[2529] Hagg. i. 6.
[2530] Luke xii. 16-20.
[2531] [[80]Elucidation VIII.]
[2532] Matt. vii. 7.
[2533] Rom. xiii. 12, 13, 14.
[2534] Matt. xix. 12.
[2535] Heb. ix. 14.
[2536] [[81]Elucidation IX.]
[2537] Rom. vi. 14.
[2538] Rom. vi. 15.
[2539] 2 Cor. v. 10.
[2540] 2 Cor. v. 16, 17.
[2541] 2 Cor. vi. 14, 15, 16.
[2542] 2 Cor. vii. 1.
[2543] [[82]Elucidation X.]
[2544] Eph. ii. 5.
[2545] Rom. v. 12-14.
[2546] Gen. iii. 20.
[2547] Phil. i. 20-24.
[2548] Ps. xlviii. 21.
[2549] [[83]Elucidation XI.]
[2550] Matt. xviii. 20.
[2551] 1 Cor. vii. 7.
[2552] [[84]Elucidation XII.]
[2553] Ex. xx. 17.
[2554] Matt. v. 27, 28.
[2555] Deut. xxi. 11, 12, 13.
[2556] Ex. xix. 20.
[2557] 2 Cor. vi. 16, 17, 18.
[2558] 2 Cor. vii. 1.
[2559] 2 Cor. xi. 2.
[2560] 2 Cor. xi. 3.
[2561] 1 Pet. ii. 11, 12, 15, 16.
[2562] Rom. vi. 2, 6.
[2563] Rom. vi. 13.
[2564] Rom. vii. 7.
[2565] Rom. vii. 18.
[2566] Rom. vii. 17.
[2567] Rom. vii. 20, 23, 24.
[2568] Rom. viii. 2, 3, 4.
[2569] Rom. viii. 10, 11.
[2570] Rom. viii. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15.
[2571] 1 Cor. vii. 5.
[2572] 1 Cor. vii. 24.
[2573] Rom. viii. 2.
[2574] 1 Cor. vii. 39, 40.
[2575] Rom. vii. 4.
[2576] 2 Cor. xi. 3.
[2577] [[85]Elucidation XIII.]
[2578] 1 Cor. vii. 5.
[2579] Matt. vi. 24.
[2580] Gen. iv. 25.
[2581] 1 Cor. vii. 5.
[2582] Matt. xix. 6.
[2583] Rom. vii. 4.
[2584] Rom. vii. 12.
[2585] John iii. 6.
[2586] 1 Cor. vii. 14.
[2587] Rom. vii. 4.
[2588] 1 Tim. iv. 1, 2, 3, 4, 5.
[2589] Rom. xiv. 21.
[2590] 1 Cor. vii. 8.
[2591] Rom. xiv. 19.
[2592] Sophon. iii. 19.
[2593] Matt. vi. 19.
[2594] Isa. l. 9.
[2595] John vi. 27.
[2596] Luke xx. 35.
[2597] Luke xx. 34.
[2598] Matt. xxiii. 9.
[2599] Matt. xxiii. 9.
[2600] 1 Cor. vii. 32, 33, 34.
[2601] 1 Cor. vi. 18.
[2602] Isa. l. 1.
[2603] 1 Tim. v. 14, 15.
[2604] 1 Tim. iii. 15.
[2605] Luke xix. 20.
[2606] Ps. vi. 8.
[2607] [[86]Elucidation XIV.]
[2608] Isa. lvi. 3.
[2609] 2 Cor. xi. 3.
[2610] Matt. xviii. 11, 12.
[2611] Matt. v. 28.
[2612] Eph. iv. 24.
[2613] Gen. iii. 21.
[2614] Phil. iii. 20.
[2615] 1 Cor. vii. 1, 2.
[2616] 1 Cor. vii. 5.
[2617] 1 Cor. vii. 9.
[2618] 1 Cor. vii. 3, 5.
[2619] Luke xiv. 26.
[2620] Ex. xx. 12.
[2621] 1 Cor. vii. 33.
[2622] 1 Cor. vii. 10, 11.
[2623] Isa. lvi. 3, 4, 5.
[2624] Isa. lxv. 23.
[2625] John xiii. 33.
[2626] Gal. iv. 19.
[2627] 1 Cor. iv. 15.
[2628] Deut. xxiii. 1.
[2629] Matt. xix. 12.
[2630] Jer. xx. 14.
[2631] Jer. xx. 18.
[2632] 4 Esdr. v. 35.
[2633] Job xiv. 4, 5.
[2634] Ps. l. 7.
[2635] Mic. vi. 7.
[2636] Gen. i. 28.
[2637] 1 Cor. xv. 34. Clement reads here eknipsate, "wash," instead of
eknepsate, "awake."
[2638] Eph. vi. 12.
[2639] 1 Cor. ix. 27, 25.
[2640] Ps. xlviii. 13, 21.
[2641] Jer. v. 8.
[2642] Isa. xl. 6, 7, 8.
[2643] [[87]Elucidation XV.]
[2644] Prov. xiii. 12.
[2645] Gen. iii. 5.
[2646] Gen. iv. 1.
[2647] 1 Cor. xv. 50.
[2648] Gal. iii. 3.
[2649] Jer. v. 8.
[2650] Prov. i. 14.
[2651] Prov. i. 15, 16, 17.
[2652] Apoc. ix. 10.
[2653] Eph. ii. 3.
[2654] 1 Cor. v. 7.
[2655] Gal. ii. 19, 20.
[2656] Matt. x. 5.
[2657] Prov. i. 18, 19.
[2658] Matt. xxvi. 24.
[2659] Matt. xviii. 6 seqq.
[2660] Rom. ii. 24.
[2661] 1 Cor. v. 11.
[2662] 1 Cor. vi. 13.
[2663] 1 Cor. vi. 16.
[2664] 1 Cor. vii. 5.
[2665] 1 Cor. vii. 3.
[2666] 1 Cor. vii. 10, 11, 12.
[2667] 1 Cor. vii. 14.
[2668] 1 Tim. iii. 2, 4; Tit. i. 6.
[2669] [[88]Elucidation XVI.]
[2670] Tit. i. 15.
[2671] 1 Cor. vi. 9, 10, 11.
[2672] Phil. iv. 8, 9.
[2673] 1 Pet. i. 21, 22.
[2674] 1 Pet. i. 14, 15, 16.
[2675] See vol. i. p. 332, note 4, this series.
[2676] See the touching story of St. Peter's words to his wife as she
was led to martyrdom (Stromata, book vii. p. 451, Edinburgh Edition).
[2677] Works, ii. 252. See, also, the apocryphal collection in this
series, hereafter.
[2678] 2 Cor. vi. 17. Compare Ex. xxix. 45, and Lev. xxvi. 12.
[2679] In using the phrase ecclesia nostra (he kata ten Ekklesian
kath' hemas), which I take to refer to the church militant, we
encounter a formula which we use differently in our day.
Also, see links to 3500 other Manuscripts:
/believe/txv/earlych7.htm
E-mail to: BELIEVE
The main BELIEVE web-page (and the index to subjects) is at:
BELIEVE Religious Information Source - By Alphabet
http://mb-soft.com/believe/indexaz.html